کودکان از یک سنی، دیگر تحمل پوشک یا کهنه کردن را ندارند و می خواهند که آزاد باشند و مانند بزرگترهای خود به توالت بروند همین طور احساس شرم می کنند که پوشک یا شلوار خود را خیس کنند. بنابراین رفتارها و احساساتی از خود بروز می دهند و مادر از این رفتارها متوجه می شود که اکنون زمان از پوشک گرفتن کودک و به قول عامیانه “موقع از جیش گرفتن کودک” است. توالت رفتن کودک همانند بسیاری از کارها مانند خوردن و آشامیدن، شانه زدن مو، ناخن گرفتن و رعایت نظافت نیازمند آموزش است که وظیفه والدین به خصوص مادر است که این آداب را به کودک خود آموزش دهد.

آموزش توالت رفتن در سنین مختلف کودکان رخ می دهد. برخی مادران در 18 ماهگی کودک، برخی در دو و حتی سه سالگی و برخی حتی در 10 ماهگی، کودک را برای توالت رفتن آموزش می دهند.

در این مقاله سعی شده به این نیاز والدین یعنی آموزش توالت رفتن کودکان، پاسخ داده شود. در چند گام و مرحله این مساله بررسی و آموزش داده می شود.

گام اول در ابتدا به رفتار و احساساتی اشاره می شود که کودک از خود بروز می دهد و نشانه این است که کودک در این سن نیاز به آموزش برای توالت رفتن دارد.

در گام دوم به ابزار و عکس العمل هایی که برای آموزش توالت رفتن کودک نیاز دارید اشاره می شود.

گام سوم کودک را آموزش دهید که کجا برود و چه بگوید؟

گام چهارم در واکنش به احساس پر بودن مثانه و روده سریعا به سمت توالت حرکت کنند.

گام پنجم: به تدریج شلوار را جایگزین پوشک کنید.

گام ششم: به کودک یاد دهید که خود را بشوید، سیفون بکشد، لباسش را بپوشد و دستهایش را بشوید.

گام اول: به رفتار کودکتان توجه کنید و سنش را در نظر نگیرید بلکه دقت کنید آیا نشانه های زیر را برای آموزش در کودک خود، می بینید؟

رفتارهایی از کودک سر می زند که شامل:

از توالت رفتن شما تقلید می کند.

منظور کلام و صحبت های شما را می فهمد مثل اینکه سوال می کنید: عزیزم گرسنه ای؟ شیر میخوای؟ واکنش نشان می دهد.

درخواست های ساده مثل “برو توپ را بیار” را می فهمد و واکنش مثبت نشان می دهد.

زمانی که پوشک خیس یا کثیف شده است می خواهد آن را بیرون بکشد یا به شما می فهماند که آن را عوض کنید.

به شما می فهماند که او را به حمام یا دستشویی ببرید.

توانایی خارج کردن لباسهایش را دارد.

توانایی نشستن در توالت یا صندلی مخصوص توالت کودک را دارد. برخی والدین از سنین خیلی کم کودک او را مجبور به نشستن بر روی صندلی توالت می کنند و این باعث می شود که مشکلات ساختاری، اسکلتی و رفتاری برای کودک به وجود آید.

حداقل سه ساعت در روز خشک بماند یعنی مثانه او توانایی نگه داشتن ادرار را داشته باشد.

توالت کردن کودک در فواصل زمانی منظم در روز انجام می پذیرد.

متوجه می شوید که کودک احساس می کند که پوشک به اندام های داخلی اش فشار وارد می کند یا از توالت کردن خود در پوشک یا شلوار احساس شرم می کند.

حالات زیر را در کودک می بینید:

با دقت به پوشک خود نگاه می کند.

حالت چمباتمه و قوز کرده به خود می گیرد.

پوشک خود را چنگ می زند.

پاهای خود را جفت می کند و یا باز باز راه می رود.

غر می زند و حالت صورتش عوض می شود.

بازی خود را قطع می کند و به حالت چمباتمه پشت در، تخت یا در گوشه ای ساکت خود را قایم می کند تا مادر او را پیدا کرده و تمیزش کند.

اگر در مراحل رشد کودک مشاهده کردید که در بازه زمانی ای کودک خلق و خوی منفی دارد و هر حرف و خواسته ای از او دارید، تنها از کلمه نه استفاده می کند! در مقابل دستورات و حرف های شما مقاومت نشان می دهد این زمان، زمان مناسبی برای آموزش توالت رفتن کودک نیست پس بهتر است چند هفته آموزش را به عقب بیندازید. کودک را درک کنید چرا که نیاز به زمان بیشتری برای آموزش دارد.

آیا والدین یا مادر برای آموزش دادن آماده هستند؟

زمانی را برای آموزش کودک انتخاب کنید که خودتان مشغله کاری، فکری و یا تعهدات دیگری نداشته باشید مثلا استرس کاری، آزمون استخدامی، نقل مکان و اسباب کشی، فوت یکی از نزدیکان و یا تولد فرزند دیگر، یک هفته قبل از تولد نوزاد جدید.

آموزش توالت رفتن کودک در هوای گرم بهتر است چون گاهی لازم است کودک در فضای بیرون، حیاط یا پارک بدون پوشک آزاد باشد و این فضا را تجربه کنند پس بهتر است هوا سرد و برفی نباشد.

گام دوم: نشستن در توالت

ابزار و عکس العمل هایی که برای آموزش توالت رفتن کودک نیاز دارید:

شوخ طبعی و عدم عصبانیت و خشونت

صبور بودن

روش های خلاقانه

صندلی توالت

شورت آموزشی

طرز نشستن در توالت را نشان دهید و موارد لازم را گوشزد کنید

آماده بودن کودک و علاقه و میل او به تقلید و آموزش بسیار مهم است. اجازه دهید کودک شما را تماشا کند نحوه نشستن در توالت را برایش انجام و توضیح دهید. دختران به طور ذاتی با مادر و پسران با پدر راحت تر آموزش می بینند و آموزش توالت رفتن یک همجنس به کودک بسیار مهم است.

اگر کودک دوستی دارد که او قبلا آموزش دیده است می توانید شرایط را به گونه ای فراهم کنید که کودک، توالت رفتن دوستش را مشاهده کند. اگر کودک کودکستانی یا مهد کودکی است مربی او می تواند با شوخی یا حالت دویدن به خود گرفتن، زمان توالت رفتن را به کودک آموزش دهد. متاسفانه برخی مهد کودک ها، کودکانی که نیاز به پوشک دارند را قبول نمی کنند و این مساله فشار زیادی را به والدین وارد می کند.

استفاده از ابزار آموزشی

بعضی والدین از یک عروسک برای مدل استفاده می کنند. کودک می بیند که ادار از کجا خارج می شود. کودک می تواند پوشک عروسک را جدا کند و عروسک را در جایگاه توالت قرار دهد همین طور کودک خالی کردن مخزن صندلی توالت و استفاده از سیفون توالت اسباب بازی را برای عروسک هایش تجربه می کند. ترکیب این چند روش یعنی انجام عملی توالت رفتن توسط والدین و مدل های عروسکی، آموزش کودک را آسان تر می کند.

اموزش توالت رفتن کودک از طریق کتاب

در کنار مدل های زنده و عروسکی کتاب هایی وجود دارند که تصاویر کودکی را در حال آموزش نشان می دهد. در معرض نمایش گذاشتن این شخصیت ها، این پیام را به کودک می دهد: اگر آنها می توانند انجام دهند پس من هم می توانم. سعی کنید کتاب آموزش توالت رفتن و شیوه تصویری برای کودکان و والدین را تهیه کنید.

گام سوم: کودک را آموزش دهید که کجا برود و چه بگوید؟

زمانی که مطمئن شدید که کودک از لحاظ رشدی آماده پذیرفتن آموزش است و شما نیز آمادگی لازم برای از پوشک گرفتن کودک را دارید، آموزش توالت رفتن کودک شروع می شود.

انتخاب مکان مناسب

مرحله بعدی در آموزش کودکان برای توالت رفتن این است که آیا کودک لگن مخصوص اطفال را انتخاب می کند و یا توالت منزل را می پسندد. تصمیم کودک کدام یک است؟ بیشتر کودکان توالت مخصوص خودشان را ترجیح می دهند چون از سیفون و سوراخ توالت وحشت دارند. صندلی مخصوص کودکان ایمن است و به راحتی از اتاقی به اتاق دیگر حمل می شود و حتی می توان در ماشین قرار داد.

خرید صندلی توالت به سلیقه کودک

کودک را با خود با فروشگاه ببرید و اجازه دهید خودش صندلی توالت را انتخاب کند. زیرا کودک دوست دارد چیزی را استفاده کند که خودش انتخاب کرده است. انواع مختلفی از این توالت ها با طراحی های گوناگون مخصوص کودکان وجود دارد. در هنگام خرید صندلی توالت به نکات زیر توجه کنید:

نظر کودک

همان طور که بیان شد کودک را همراه خود به فروشگاه ببرید تا صندلی را برای نشستن امتحان کند. قبل از اینکه صندلی به عنوان توالت استفاده شود، در فروشگاه کودک با لباس آن را تست کند و نظرش را از نظر راحتی صندلی بدهد. همین طور کودک در منزل قبل از اینکه به عنوان توالت آن را بپذیرد، برای مدت طولانی به عنوان صندلی استفاده کند، پس حتما این فرصت را به کودک بدهید تا با صندلی خود وفق پیدا کند.

تمیزی آسان

مطمئن شوید که به دست گرفتن و بلند کردن توالت به آسانی انجام می شود. توالتی که از قسمت بالا قابل جابه جایی است راحت تر از ان است که از قسمت پهلو و یا عقب قابل تمیز کردن باشد.

ایمنی

از نشیمنگاه هایی که لبه های تیز و یا لولا دارد و امکان دارد کودک را نیشگون گرفته امتناع کنید.

ثبات

مطمئن شوید زمانی که کودک روی صندلی توالت جنب و جوش دارد، صندلی به آسانی کج نمی شود. همچنین به علت استفاده از سطوح صاف در حمام و آشپزخانه بایستی مکانی را در نظر بگیرید که صندلی را از سر خوردن محافظت کند.

طراحی

کودکان معمولا از طراحی های جدید و کودکانه و کارتونی لذت می برند.

موزیکال: برای جلب نظر کردن کودک و نگاهداشتن او از پیچ و تاب خوردن و جنب و جوش، بعضی از این صندلیها، زمانی که کودک روی آن می نشیند موزیک پخش می کند.

صندلی های چندکاره: این طراحی های هوشمند شامل سه قسمت است یک قسمت شامل توالت برای کودکان نوپا و تازه کار. یک صندلی سازگار برای زمانی که به سنین بالاتر برسد. و یک چهار پایه پله دار تاشو برای کودکان با تجربه تر که خودشان به تنهایی از آن بالا بروند.

آموزش توالت رفتن کودک از طریق بازی

به یاد داشته باشید که شوخ طبعی مهم ترین ابزار برای آموزش توالت رفتن کودکان است.

کودک را برای ارتباط برقرار کردن بین احساس پر بودن مثانه و رفتن به توالت آموزش دهید.

باید کودک را آموزش دهید که چطور زمان را تشخیص دهد قبل از اینکه دیر شود.

احساس پر شدن مثانه و رفتن به توالت

کودک را برای آنچه که او احساس میکند و آنچه که او نیاز به انجام دارد، راهنمایی کنید. هنگامی که کودک رفتارهایی مانند چمباتمه زدن و یا ساکت نشستن در کنجی را نشان می دهد، به او یادآوری کنید که به توالت برود.

آموزش بیان توالت داشتن

با زبان کودکانه اندام هایی که برای دفع ادرار و مدفوع است را به کودک بیاموزانید و انتظار نداشته باشید که نام این اندام ها را تا سه سالگی به درستی بیان کنند. همان طور که نام دست یا پا را آموزش می دهید اندام های دفع ادرار و مدفوع را نیز آموزش دهید و نباید این موضوع را در ابهام و مرموز نگه دارید تا بچه به آن حساس و کنجکاو شود. ولی می توانید روی این اندام ها، نامهای کودکانه ای بگذارید که در عرف نیز زشت و بی ادبانه نباشد.

هم چنین احساس اجابت مزاج را به او بیاموزید مثلا با لغاتی مثل “پی پی دارم” یا “جیش” از او بخواهید که این احساس را بیان کند و شما را مطلع سازد.

هرگز او را به خاطر این احساس سرزنش نکنید و با لغات زننده اعتماد به نفس کودک را از بین نبرید چون ممکن است کودک در مقابل دفع، از خود مقاومت نشان دهد و سعی کند که به شما نگوید و ممکن است باعث مشکلات سلامتی و روحی در آینده مثل یبوست یا شب ادراری شود. مثلا نگویید که اه اه بو میدی! باز پوشکتو کثیف کردی! برو دور شو!

از کودک بخواهید که این احساس را با شما در میان بگذارد و با لغات کودکانه چه چیزی را به شما بگوید. به محض اینکه نشانه ها را ملاحظه کردید خیلی ملایم و آرام با لحنی دوستانه سوال کنید؟ آیا نیاز به توالت داری؟ به مادرت بگو! (یا به پدرت بگو!). جیش کردن تو شلوار مال کوچولوهاست تو دیگه بزرگ شدی.

گام چهارم: به بچه ها بیاموزید که به احساس پر بودن مثانه و روده عکس العمل سریع نشان دهند و به سمت توالت حرکت کنند

بایستی به کودک بیاموزید که چگونه زمان رفتن به توالت را تشخیص دهند قبل از اینکه خیلی دیر شود. همان طور که قبلا بیان شد هنگام احساس نیاز به توالت رفتن، حرکات و رفتارهایی از کودک می بینید مثل چمباتمه زدن، مخفی شدن در کنج و گوشه ای و یا یادآوری مستراح که شما متوجه می شوید که کودک را باید به صندلی مخصوصش یا توالت هدایت کنید. چندین بار بین احساس داشتن و هدایت به صندلی، کودک را کمک کنید و به موقع او را هدایت کنید این کار باعث می شود که در حافظه اش این عمل حک می شود و با تمرین بیشتر یاد می گیرد.

به بچه ها یاد بدهید که وقتی چنین احساسی دارند چه بگویند تا شما را مطلع کنند مثلا کلماتی مانند “پی پی دارم”، “جیش”، “ان دارم” را به کودک بیاموزید تا در آن هنگام این کلمات را به زبان آورد. کودک نوپای تازه کار در اوایل آموزش اشتباهاتی می کند و گاهی نیاز به توالت ندارد و این کلمات را می گوید! و گاهی دوست دارد که توجه شما را به خود جلب کند و این کلمات را بدون نیاز به توالت می گوید! و گاه وقتی بیان می کند که شلوارش را خیس کرده است! اما این رفتارها طبیعی است و با تمرین بیشتر یاد می گیرد پس باید صبر داشته باشید.

لباس در آوردن هنگام توالت رفتن

لباس کودک باید به گونه ای باشد که بتواند سریعا لباس خود را خارج کند و به توالت رود. لباس هایی که چفت و بند زیادی دارند، برای کودک مشکل زاست و باعث خیس کردن و دیر رسیدن به توالت می شود. اگر کودک سعی می کند تا لباس هایش را در مسیر رفتن به توالت خارج کند، کمکش کنید و سریع خارج کردن شلوار را به او یاد دهید.

فصل گرم به علت داشتن لباس های راحتتر و کمتر مثل شلوارک، کودک با استرس کمتری لباس هایش را برای رفتن به توالت خارج می کند.

مرحله بعدی طرز نشستن صحیح روی صندلی یا سنگ توالت است. برای چند بار اول ادرار و مدفوع کردن، همراه کودک باشید تا ترس او بریزد چرا که محل دفع از پوشک به توالت و صندلی تغییر کرده است.

برای یک یا دو هفته اول، جدولی از زمان توالت رفتن کودک تهیه کنید. ساعت یا ساعت هایی که برای مدفوع می رود را یادداشت کنید. بعد از اینکه این ساعات مشخص شد، سر موقع و در همان ساعات، قبل از اینکه کودک سخنی بگوید یا رفتاری نشان دهد، شما او را به توالت هدایت کنید. اگر الگویی برای بردن به توالت ندارید کودک را هر دو ساعت ببرید و یا در همان زمانهایی که خود به توالت می روید او را هم ببرید. اگر در هنگام دفع دوست دارد کتابی را ببیند و یا جسمی را بگیرد و یا قوز کند، مانع او نشوید و بگذارید راحت باشد.

معده پر، روده ها را تحریک می کند. 20 تا 30 دقیقه بعد از خوردن غذا روده تحریک می شود. بنابراین بعد از هر وعده غذایی توجه کودک را به توالت جلب کنید. معمولا اولین وعده ای که بعد از آن، می شود منتظر دفع کودک بود، وعده صبحانه است. به کودک یاد بدهید که همین که احساس دفع به او دست داد به توالت برود وگرنه بی توجهی به این حس، باعث یبوست می شود.

نکته موثر دیگر در آموزش توالت رفتن اینکه، هنوز کودک پوشک دارد او را هر چند وقت روی صندلی یا توالت بنشانید تا به محل جدید عادت کند هر چند او پوشک دارد و صندلی و توالت کثیف نمی شود ولی مهم این است که با صندلی و توالت آشنا می شود.

آموزش توالت رفتن کودک در هوای آزاد: این آموزش مخصوص هوای گرم است، اگر منزل شما حیاط دارد، آموزش توالت رفتن کودک آسان تر خواهد بود. پوشک بچه را خارج کنید و اجازه دهید حتی بدون شلوار باشد. یک تیشرت یا لباس بلندتر به او بپوشانید که بدن بچه را تا زانوهایش بپوشاند. برای این کار می توانید از لباس بچه های بزرگتر استفاده کنید. در دفعات اول کودک از دفع خود احساس تعجب می کند که این چیست؟ و با تعجب به آن نگاه می کند، گیج می شود و گاه مضطرب خواهد شد به خصوص زمانی که پاهایش کثیف شود.

برخورد مادر: حال نوبت مادر است که رفتار دفع کودک را تحسین کند و او را تمیز نماید. صندلی کودک همیشه در دسترس باشد و همین که خواست چمباتمه بزند، به صندلی اشاره کنید. صبور باشید و خسته نشوید. احساس نفرت و بیزاری از دفع بچه نکنید.

آموزش در منزل: پس از آموزش در هوای آزاد و حیاط که یک هفته یا بیشتر طول کشید، حال نوبت آموزش در داخل منزل است. در منزل کار سخت تر است و ممکن است شما را خسته و کلافه کند. سعی کنید فرش، قالی، مبل و غیره را از کف خانه بردارید تا در صورت کثیف شدن، پاک کردن آن راحت تر باشد. چند روز مدام با حالت بازی به کودک یادآوری کنید که برای دفع و ادرار به روی صندلی اش رود. مسلما کودک از آزادی بدون پوشک لذت می برد. ظرف داخل صندلی کودک را بعد از هر بار دفع، تمیز کنید و بشویید.

گام پنجم: به تدریج شلوار را جایگزین پوشک کنید

همان طور که قبلا گفته شد کودک هنوز پوشک دارد باید آموزش را آغاز کنید و برای توالت رفتن پوشک را باز و مجددا ببندید. بعد از چند هفته که مطمئن شدید پوشک در طی روز خشک است، به تدریج او را پوشک نکنید.

از شورتهای مخصوص کودک که قدرت جذب بالایی دارد استفاده کنید این شورت ها به شورت های آزمایشی معروف است و در مرحله گذر از پوشک به شلوار کمک می کند. و یا خود می توانید چند لایه پارچه را در قسمت فاق شورت یا شلوار کودک بدوزید و برای این کار از شلوارهای بچه های بزرگتر منزل استفاده کنید.

در آموزش توالت رفتن کودکان آنچه اتفاق می افتد

همه بچه ها این امر را تجربه می کنند که گاهی به علایم پر بودن روده و مثانه خود بی تفاوت می شوند و لباس خود را خیس می کنند. بنابراین امری طبیعی برای آموزش کودک نوپاست. خصوصا زمانی که کودک مشغول بازی است و به رفلکسهای مثانه خود بی توجهی میکند.

گام ششم: به کودک یاد دهید که خود را بشوید، سیفون بکشد، لباسش را بپوشد و دستهایش را بشوید.

به دختران کوچک یاد دهید که دست خود را از جلو آورند و خود را بشویند. مزیتی که از جلو شستن دارد این است که اگر از پشت به سمت جلو بشویند ممکن است میکروب و عفونت وارد واژن کودک شود.

این که کودک یاد بگیرد خود را بشوید، حتی خشک کند، سیفون را بکشد، لباس هایش را بالا بکشد و یا اگر کامل در آورده است بپوشد و در نهایت دست هایش را با آب و صابون بشوید ممکن است چند سال طول بکشد پس انتظارات خود را از این که سریع این کارها را یاد بگیرد کم کنید.

ترس از سیفون کشیدن

سیفون کشیدن و شستن محل مخصوص در توالت از قسمت های مهم آموزش به کودک است. برخی بچه ها از صدای بلند آبریزش یکباره آب سیفون در سوراخ توالت می ترسند برخی از جعبه سیفون می ترسند. در این مواقع چند بار پیش روی بچه ها سیفون را بکشید، اطراف جعبه و اگر درب آن باز می شود آن را باز کنید و نشان دهید که هیچ چیز ترسناکی در آن وجود ندارد. همین طور یاد آور شوید که این اسباب بازی نیست چون برخی کودکان از سیفون خوششان می آید به بهانه سیفون کشیدن به توالت می روند.

موفقیت کودک را تحسین کنید و بر خطاهای او چشم پوشی کنید و راحت با این مساله کنار آیید.

ترجمه: سمیه مظفری