گزنفون اهل آتن، مورخ یونان باستان متولد 431 پیش از میلاد مسیح بود. او یکی از موفق ترین داستان های طول تاریخ یعنی کتاب “کوروش بزرگ” نوشته است.

وقتی گزنفون، حماسه کوروش را می نگاشت در اوج قله ی علم و ادب قرار داشت. نگاه جدیدی که در آن کتاب پیرامون رهبری بیان شد، الهام بخش رهبران مهمی در تاریخ از ژولیوس سزار گرفته تا بنجامین فرانکلین و حتی لارنس عربستان بوده است.

«گزنفون» يا «زنفون» فيلسوف و مورخ يونانى است كه ساليان دراز از زندگى خود را در آسيا گذراند. دوران زندگى او بين سال‌هاى 430 تا 345 پيش از ميلاد بود.

گزنفون از شاگردان سقراط بود و بعدها به خدمت پروخنوس درآمد و به عنوان سپاهى اجير در لشكركشى كوروش كوچك بر عليه برادرش اردشير دوم شركت كرد. پس از مرگ كوروش، سپاهيان يونانى گزنفون را به رهنمونى و سرورى خود برگزيدند و او توانست بازمانده سپاه يونان را از طريق ماد و آسياى صغير به يونان برساند. آتنى‌ها گزنفون را به تبعيد محكوم كردند و او در اواخر عمرش به اسپارت برگشته، در شهر كورينت در گذشت.

برخلاف بیشتر کتاب های پیرامون هنر رهبری، شاهکار گزنفون عمیقا به اخلاقیات و درجات معنوی می پردازد و البته این از مردی که سالها نزد «سقراط» زانوی شاگردی زده است، کاملا قابل انتظار است.

به احتمال فراوان، گزنفون به هنگام نگارش کتاب «کورش» خرد و قدرت استنباطی که از سقراط آموخته بود را کاملا مبنای کار قرار داده است. در نسخه ی دست نویس و اصلی کتاب گزنفون یعنی کتاب «کورش بزرگ»، روش های رهبری مورد استفاده امپراتور پارسی که بزرگترین امپراتوری دنیای باستان را بنیان نهاد، به شکل داستان درآورده شده است. حرکت بزرگ کوروش سراسر با پیروزی همراه بود، از این رو این کتاب نیز یکی از موفق ترین داستان های طول تاریخ را در خود دارد.

گزنفون که خود مردی نیک بود، به نوعی احساس نزدیکی روحی با این امپراتور پارسی می کرد. هر دوی ایشان فرصت های زیادی برای کسب استادی در توانایی های نظامی داشتند.

مهارت های نظامی خود گزنفون در طول خدمتش به عنوان یک فرمانده در میدان نبرد، که گاهی حتی ذره ای درنگ و تردید موجب شکست و مرگ می شد، بسیار ارتقاء یافته بود.

گزنفون همچنان با استفاده از سخنوری مشهور و پر آوازه اش در مورد کمال انسانی، به جایگاه یک سیاستمدار و مصلح برجسته ارتقاء یافت و از نزدیک با پارسیانی که در شهرهای یونان در قسمت شرقی آن که امروزه به عنوان ترکیه شناخته می شود، مستقر بودند، به همکاری پرداخت.

نگرش گزنفون به کوروش را بیشتر از نگاهی تاریخی و محدود، باید خلاقانه و گسترده دانست.

او بسیار بیشتر از آن که علاقه ای به بیان وقایع رخ داده ی زندگی نامه ای کورش داشته باشد، علاقه دارد بیان کند که رهبر آرمانی چه طور می تواند یک زندگی فوق العاده و ارزشمند و در رفاه و هم چنین همراه با امنیت قابل توجه برای مردمش فراهم کند.

نگاهی به آثار کلاسیک مرتبط

جایگاه گزنفون آنقدر بالاست که او را تنها می توان با بزرگترین اندیشمندان عرصه ی رهبری مقایسه نمود؛ مردانی هم چون «سان تزو» مولف «هنر جنگ» با این مقایسه، به هیچ وجه از ارزش های گزنفون کاسته نمی شود؛ اثر وی از جهات بیان فنون رهبری در برابر اثر این مولف چینی ضعیف تر است اما از جهات بسیاری از اثر سان تزو پیشی می گیرد.

در «هنر جنگ» سان تزو قواعد فرماندهی زیرکانه و حیله گرانه را به طور خلاصه می آورد و از این حد فراتر نمی رود. بیان ناقص این قواعد، الهام بخش آثار دیگر نویسندگان چینی و شرح های ایشان نیز قرار گرفته است. اما حتی با توضیحات ایشان نیز، اثر سان تزو در تطبیق نظریه با عمل بسیار ناتوان باقی مانده است.«کورش بزرگ» در این زمینه کاملا موفق عمل کرده است و با بیان مثال های فراوانی نظریات آورده شده را به خوبی با عمل تطبیق می دهد.

بدین ترتیب، اگرچه سان تزو و گزنفون هر دو بر فریب دشمن تاکید دارند، اما گزنفون تنها یک رهبر مشخص که البته همان کورش است را در به عمل درآوردن آن ترسیم می کند.

هر دوی ایشان اهمیت تمرکز بر سرمایه های موجود شخصی را بیان می دارند، اما تنها گزنفون است که این نکته مهم را در عمل نشان می دهد. در این میان همچنین گزنفون خرد کوروش را در خلال داستان ماجراجویانه و تا حدی حماسی وی نشان می دهد.

یک اثر کلاسیک دیگر که معمولا در ردیف «کورش بزرگ» قرار داده می شود، اثر«نیکولو ماکیاولی» یعنی«شاهزاده» است. ممکن است شگفت زده شوید اگر بدانید که مولف «شاهزاده» از بخش هایی از اثر گزنفون که ماکیاولی آن را تدریس و تحسین می کرد در نگارش اثرش الهام گرفته است.

با تنزل مقام ماکیاولی و اثرش و ارتقاء مقام«کورش بزرگ» می توانید دیدگاه درست نسبت به رهبری واقعی را کشف کنید. توصیه ی گزنفون همیشه خرد ورزی و دوری از بدکاری است البته نه فقط در زمان جنگ. به این دلیل است که این شاگرد سقراط را مردی بزرگ می دانیم و جایگاه وی را بسیار بالا در نظر می گیریم و عنوان رهبر حقیقی را شایسته ی کورش و نه شاهزاده، رهبر هذیان گوی ماکیاولی می دانیم.

آثار تاریخی گزنفون:

آناباسیس

کوروپدیا

هلنیکا

آگسیلائوس

قانون اساسی اسپارت

برگرفته از کتاب کورش بزرگ، زندگینامه بنیانگذار هخامنشیان براساس نوشته های گزنفون، نویسنده: گزنفون، بازنویسی: لری هدریک، مترجم: علی شیعه علی

تهیه و تنظیم: میترا نامجو