شب بیست‏ و پنجم ماه ذی القعده یا شب دحو الارض:

شب بیست و پنجم ماه ذی القعده، شب دحو الارض است دحو الارض یعنى پهن شدن زمین از زیر خانه کعبه به روى آب، و از لیالی شریفه‏ است که رحمت خدا در آن نازل می‏شود و قیام به عبادت در آن اجر بسیار دارد و از حسن بن على وشّاء روایت است‏ که گفت: من کودک بودم که با پدرم در خدمت امام رضا (ع) شام خوردیم در شب بیست ‏و پنجم ماه ذی القعده فرمود: که امشب حضرت ابراهیم و حضرت عیسى علیهما السلام متولّد شده ‏اند و زمین از زیر کعبه پهن شده است، پس هر که روزش را روزه بدارد، چنان است‏ که شصت ماه روزه داشته باشد، و به روایت دیگر است که فرمود: در این روز حضرت قائم (عج) قیام خواهد نمود.

 روز بیست‏ و پنجم ماه ذی القعده یا روز دحو الارض:

روز بیست و پنجم ماه ذی القعده، روز دحو الارض است، یکى از آن چهار روز است، که در تمام سال به فضیلت روزه ممتاز است، و در روایتى روزه اش مثل روزه هفتاد سال است و در روایت دیگر کفاره هفتاد سال است، هرکه‏ این روز را روزه بدارد و شبش را به عبادت به سر آرد، از براى او عبادت صد سال نوشته شود، براى روزه‏ دار این روز، هر چه در میان زمین و آسمان است استغفار می کند، و این روزى است که رحمت خدا در آن منتشر گردیده و براى عبادت و اجتماع به ذکر خدا در این روز اجر بسیارى است.

برای روز دحو الارض اعمالی همچون روزه، عبادت، ذکر خدا، غسل و دو عمل دیگر وارد شده است.

اوّل:

نمازى که در کتب شیعه قمیین روایت شده، دو رکعت است در وقت چاشت [بالا آمدن آفتاب تا پیش از گذشتن از وقت ظهر] در هر رکعت بعد از سوره «حمد» پنج مرتبه سوره «و الشّمس» بخواند، و بعد از سلام نماز بخواند:

لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ

پس دعا کند و بخواند:

یَا مُقِیلَ الْعَثَرَاتِ أَقِلْنِی عَثْرَتِی یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ أَجِبْ دَعْوَتِی یَا سَامِعَ الْأَصْوَاتِ اسْمَعْ صَوْتِی وَ ارْحَمْنِی وَ تَجَاوَزْ عَنْ سَیِّئَاتِی وَ مَا عِنْدِی یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ.

دوّم:

خواندن این دعا است که شیخ در کتاب «مصباح» فرموده: خواندن آن مستحبّ است:

اللهُمَّ دَاحِیَ الْکَعْبَةِ وَ فَالِقَ الْحَبَّةِ وَ صَارِفَ اللَّزْبَةِ وَ کَاشِفَ کُلِّ کُرْبَةٍ أَسْأَلُکَ فِی هَذَا الْیَوْمِ مِنْ أَیَّامِکَ الَّتِی أَعْظَمْتَ حَقَّهَا وَ أَقْدَمْتَ سَبْقَهَا وَ جَعَلْتَهَا عِنْدَ الْمُؤْمِنِینَ وَدِیعَةً وَ إِلَیْکَ ذَرِیعَةً وَ بِرَحْمَتِکَ الْوَسِیعَةِ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ الْمُنْتَجَبِ فِی الْمِیثَاقِ الْقَرِیبِ یَوْمَ التَّلاقِ فَاتِقِ کُلِّ رَتْقٍ وَ دَاعٍ إِلَى کُلِّ حَقٍّ وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ الْأَطْهَارِ الْهُدَاةِ الْمَنَارِ دَعَائِمِ الْجَبَّارِ وَ وُلاةِ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ وَ أَعْطِنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا مِنْ عَطَائِکَ الْمَخْزُونِ غَیْرَ مَقْطُوعٍ وَ لا مَمْنُوعٍ [مَمْنُونٍ‏] تَجْمَعُ لَنَا بِهِ التَّوْبَةَ وَ حُسْنَ الْأَوْبَةِ،

یَا خَیْرَ مَدْعُوٍّ وَ أَکْرَمَ مَرْجُوٍّ یَا کَفِیُّ یَا وَفِیُّ یَا مَنْ لُطْفُهُ خَفِیٌّ الْطُفْ لِی بِلُطْفِکَ وَ أَسْعِدْنِی بِعَفْوِکَ وَ أَیِّدْنِی بِنَصْرِکَ وَ لا تُنْسِنِی کَرِیمَ ذِکْرِکَ بِوُلاةِ أَمْرِکَ وَ حَفَظَةِ سِرِّکَ وَ احْفَظْنِی مِنْ شَوَائِبِ الدَّهْرِ إِلَى یَوْمِ الْحَشْرِ وَ النَّشْرِ وَ أَشْهِدْنِی أَوْلِیَاءَکَ عِنْد َخُرُوجِ نَفْسِی وَ حُلُولِ رَمْسِی وَ انْقِطَاعِ عَمَلِی وَ انْقِضَاءِ أَجَلِی اللهُمَّ وَ اذْکُرْنِی عَلَى طُولِ الْبِلَى إِذَا حَلَلْتُ بَیْنَ أَطْبَاقِ الثَّرَى وَ نَسِیَنِیَ النَّاسُونَ مِنَ الْوَرَى وَ أَحْلِلْنِی دَارَ الْمُقَامَةِ وَ بَوِّئْنِی مَنْزِلَ الْکَرَامَةِ،

وَ اجْعَلْنِی مِنْ مُرَافِقِی أَوْلِیَائِکَ وَ أَهْلِ اجْتِبَائِکَ وَ اصْطِفَائِکَ وَ بَارِکْ لِی فِی لِقَائِکَ وَ ارْزُقْنِی حُسْنَ الْعَمَلِ قَبْلَ حُلُولِ الْأَجَلِ بَرِیئا مِنَ الزَّلَلِ وَ سُوءِ الْخَطَلِ اللهُمَّ وَ أَوْرِدْنِی حَوْضَ نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ اسْقِنِی مِنْهُ مَشْرَبا رَوِیّا سَائِغا هَنِیئا لا أَظْمَأُ بَعْدَهُ وَ لا أُحَلَّأُ وِرْدَهُ وَ لا عَنْهُ أُذَادُ وَ اجْعَلْهُ لِی خَیْرَ زَادٍ وَ أَوْفَى مِیعَادٍ یَوْمَ یَقُومُ الْأَشْهَادُ اللهُمَّ وَ الْعَنْ جَبَابِرَةَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ بِحُقُوقِ [لِحُقُوقِ‏] أَوْلِیَائِکَ الْمُسْتَأْثِرِینَ اللهُمَّ وَ اقْصِمْ دَعَائِمَهُمْ وَ أَهْلِکْ أَشْیَاعَهُمْ وَ عَامِلَهُمْ وَ عَجِّلْ مَهَالِکَهُمْ وَ اسْلُبْهُمْ مَمَالِکَهُمْ وَ ضَیِّقْ عَلَیْهِمْ مَسَالِکَهُمْ وَ الْعَنْ مُسَاهِمَهُمْ وَ مُشَارِکَهُمْ.

اللهُمَّ وَ عَجِّلْ فَرَجَ أَوْلِیَائِکَ وَ ارْدُدْ عَلَیْهِمْ مَظَالِمَهُمْ وَ أَظْهِرْ بِالْحَقِّ قَائِمَهُمْ وَ اجْعَلْهُ لِدِینِکَ مُنْتَصِرا وَ بِأَمْرِکَ فِی أَعْدَائِکَ مُؤْتَمِرا اللهُمَّ احْفُفْهُ بِمَلائِکَةِ النَّصْرِ وَ بِمَا أَلْقَیْتَ إِلَیْهِ مِنَ الْأَمْرِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مُنْتَقِما لَکَ حَتَّى تَرْضَى وَ یَعُودَ دِینُکَ بِهِ وَ عَلَى یَدَیْهِ جَدِیدا غَضّا وَ یَمْحَضَ الْحَقَّ مَحْضا وَ یَرْفِضَ الْبَاطِلَ رَفْضا اللهُمَّ صَلِّ عَلَیْهِ وَ عَلَى جَمِیعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِی کَرَّتِهِ حَتَّى نَکُونَ فِی زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللهُمَّ أَدْرِکْ بِنَا قِیَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَیَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَیْهِ [عَلَى مُحَمَّدٍ] وَ ارْدُدْ إِلَیْنَا سَلامَهُ وَ السَّلامُ عَلَیْهِ [عَلَیْهِمْ‏] وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکَاتُهُ.

و بدانکه میرداماد رحمة الله در رساله اربعه ایّام خود، در بیان اعمال روز دحو الارض فرموده: که زیارت امام رضا علیه السّلام‏ در این روز افضل اعمال مستحبّه و موکدترین آداب می باشد و همچنین زیارت آن حضرت در روز اول ماه رجب نیز تاکید شده است.

روز آخر ماه ذی القعده:

سال دویست‏ و بیست قمری بنابر مشهور، حضرت امام محمد تقی علیه السّلام، امام جواد، به زهر معتصم در بغداد شهید شدند و شهادت ایشان در حالی اتفاق افتاد که تقریبا دو سال و نیم از فوت مامون گذشته بود. چنانکه آن جناب می فرمود:

«الفرج بعد المامون بثلاثین شهرا»

و این جمله نشان دهنده این است که آن حضرت از سوء معاشرت مأمون در کمال اذیت و صدمه بود چنانچه مرگ خود را فرج و گشایش خود تعبیر نموده ‏است. پدر بزرگوارش امام رضا علیه السّلام، در زمان ولایتعهدى خود نیز چنین بوده است، در هر جمعه که از مسجد جامع مراجعت میفرمود، به‌‌ همان حالی که عرقدار‏ و غبارآلود بوده، دستها را به درگاه الهى بلند میکرد و می گفت:

الهى اگر فرج و گشایش کار، امر در مرگ من است‏ پس همین ساعت در مرگ من تعجیل فرما و پیوسته در غم ‏و غصه بود، تا از دنیا رحلت فرمود. حضرت امام محمد تقی علیه السّلام در وقتی که وفات کرد از سن شریفش بیست ‏و پنج سال و چند ماه گذشته بود، قبر شریفش در بقعه مبارکه کاظمیه و پشت سر جّد بزرگوارش حضرت امام موسى علیه السّلام واقع است.
برگرفته از کتاب مفاتیح الجنان. مرحوم حاج شیخ عباس قمی. انتشارات آستان قدس رضوی.

تنظیم: میترا نامجو