در این مقاله ابتدا به تعریف بیضه و درد بیضه، نشانه های کلی و دلایل و علل آن می پردازد سپس به تفکیک، تعریف، نشانه ها و درمان هر علت را بررسی می کند.

به علت گستردگی و طولانی شدن مطلب، در این مقاله به معرفی، علایم و درمان سه علت پیچ خوردگی بیضه، اپیدیدیمیت و سنگ کلیه اشاره می شود و دیگر موارد در مقاله بعدی توضیح داده می شود.

بیضه چیست؟

بیضه یا تخم، غده جنسی است که در همه پستانداران نر وجود دارد و همانند اندام هومولوگ خود یعنی تخمدان دارای دو وظیفه یعنی ساخت و تولید اسپرم (گامت نر) و ترشح هرمون‌های درون‌ریز (اندوکرین) به ویژه تستوسترون است.

درد بیضه چیست؟

درد بیضه به درد یا ناراحتی می گویند که در هر یک از دو بیضه احساس می شود. درد ممکن است از خود بیضه ناشی شده باشد یا از سایر شرایطی که بر روی کیسه بیضه، کشاله ران یا شکم تاثیر گذاشته است، باشد.

اگرچه شرایط پزشکی متعددی وجود دارد که میتواند علت درد بیضه باشد مهم است بدانید که تعداد کمی از اینها شامل فوریت های پزشکی می شود که نیاز به مراقبت های اورژانسی دارد تا از اختلال در عملکرد بیضه یا از دست دادن بیضه جلوگیری کند.

درد بیضه ممکن است وضعیت حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (بلند مدت)، خفیف، تیز یا احساس دردناکی، ناراحتی یا درد مبهم باشد. درد بیضه ممکن است دائمی یا متناوب باشد.

وظیفه اصلی بیضه تولید اسپرم و هورمون تِستوستِرون است.

شرایط متعددی می تواند سبب درد در بیضه شود و تعداد معدودی از موارد شامل فوریت‌های پزشکی می شود. علت رایج درد بیضه شامل پیچ خوردگی بیضه، اپیدیدیمیت (به علت بیماری های منتقله آمیزشی)، پیچ خوردگی زائده بیضه، سنگ کلیه، تومور بیضه ای، ترومای بیضه ای، فتق کشاله ران و ورم بیضه است.

نشانه های کلی درد بیضه چیست؟

وضعیتهای پزشکی متعددی وجود دارد که می تواند منجر به بیضه درد می شود و این درد به طور طبیعی می تواند حاد تا مزمن باشد. همانطور که از قبل توضیح داده شد برخی از این شرایط نیازمند بررسی و مدیریت فوری است طوری که عملکرد بیضه حفظ شود.

نشانه ها و علائم کلی در مشکلات بیضه و کیسه آن شامل:

• درد
• تورم
• قرمزی و
• حساسیت بیضه و یا کیسه بیضه
• حالت تهوع، استفراغ و تب نیز ممکن است وجود داشته باشد.

درمان درد بیضه به علت آن بستگی دارد و ممکن است شامل: تجویز داروهای مسکن درد، آنتی بیوتیک و جراحی باشد.

عوارضی که باعث درد بیضه می شود میتواند شامل عفونت، اختلال در باروری، آسیب دائمی بیضه یا از دست دادن بیضه باشد.

فقط چند دلیل بیضه درد قابل پیشگیری است.

علل درد بیضه چیست؟

درد بیضه می تواند علت های مختلفی داشته باشد برخی از این عوامل ممکن است نیاز به فوریت های پزشکی داشته باشد. درد بیضه یا درد کیسه بیضه می تواند به دلایل زیر باشد:

• پیچ خوردگی بیضه
• التهاب بیضه یا اپیدیدیم
• سنگ کلیه
• تومور
• تروما
• پارگی
• فتق کشاله ران
• ورم

چگونه عوامل درد بیضه تشخیص داده می شوند؟

برای تشخیص شرایطی که موجب درد بیضه می شود پزشک سابقه بیمار را به طور کامل بررسی می کند و تست های فیزیکی انجام خواهد داد. تست های آزمایشگاهی و تصویربرداری نیز ممکن است بسته به ارزیابی های اولیه توسط پزشک تجویز شود.

• سونوگرافی
• پزشکی هسته‌ای (شاخه‌ای از تصویربرداری پزشکی، فیزیک پزشکی و پرتونگاری مولکولی، است که از خواص هسته‌ای مواد (مثل رادیوایزوتوپ‌ها) برای تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌کند.)
• سی‌تی اسکن کلیه، مجاری ادراری یا مثانه

پیچ خوردگی بیضه

این شرایط وقتی اتفاق می افتد که بیضه خود به خود در اسکروتوم پیچ می خورد و منجر به کاهش جریان خون در بیضه آسیب پذیر می شود (از پیچش رگ ها در طول لوله اسپرم). اگر منبع تامین خون برای مدت طولانی قطع شود بیضه آسیب دائمی خواهد دید. این شرایط یک وضعیت اورژانسی است و نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد.

پیچ خوردگی بیضه اغلب به دنبال چرخش بیضه حول محور خود روی می‌دهد، که اغلب به عنوان بدشکلی “bell clapper” شناخته می شود. این بدشکلی به بیضه اجازه می دهد تا آزادانه معلق باشد و خودبه خود پیچ بخورد. اغلب اوقات این نابهنجاری در هر دو بیضه وجود دارد. ترومای (آسیب) بیضه یک مورد نادر از پیچش بیضه است.

پیچ خوردگی بیضه بیشتر در مردان کمتر از 30 سال، با حداکثر شیوع در سنین بین 12 تا 18 سال، رایج است. این وضعیت می تواند بیشتر اوقات در دوران نوزادی نیز اتفاق بیافتد. پیچ خوردگی بیضه اغلب بیضه سمت چپ را تحت تاثیر قرار می دهد و این شایعترین علت از دست دادن بیضه در نوجوانان مذکر است.

علائم پیچ خوردگی بیضه

به طور کلی پیچ خوردگی بیضه ناگهانی شروع می شود، درد شدید بیضه (متمرکز در یک بیضه، چپ یا راست) که امکان دارد با هر کدام از نشانه های زیر همراه باشد:

• حالت تهوع و استفراغ
• حساسیت بیضه یا کیسه بیضه
• تورم و قرمزی بیضه یا کیسه بیضه
• درد شکمی
• تب
• بزرگ شدن بیضه آسیب دیده در اسکروتوم
• موقعیت افقی بیضه آسیب دیده در اسکروتوم
• از دست دادن واکنش ماهیچه کرماستر در سمت آسیب دیده (این عضله در ادامه عضله مایل داخلی شکم است که قسمت داخلی آن به تکمه عانه‌ای (پوبیک توبرکول) متصل می‌شود و الیاف آن به اسکروتوم نیز گسترش می‌یابند).

درمان پیچ خوردگی بیضه

درمان قطعی پیچ خوردگی بیضه نیازمند جراحی توسط متخصص اورولوژی است. در طول جراحی، پیچ خوردگی بیضه آسیب دیده باز می شود و اگر مشخص شود که مشکل رفع شده است بیضه به دیواره کیسه بیضه محکم می شود. بیضه سالم نیز ممکن است برای جلوگیری از پیچ خوردگی در اثر حوادث احتمالی به دیواره بیضه محکم شود برخی از مردان این نابهنجاری را در هر دو طرف دارند.

گاهش اوقات بیضه پیچ خورده میتواند به صورت دستی و به وسیله پزشک بدون نیاز به جراجی باز شود، اگرچه این اقدام موقتی است که نهایتا نیاز به جراحی دارد. در برخی موارد پیچ خوردگی بیضه می تواند خودبه خود برطرف شود و پزشک باید برای تشخیص و درمان نهایتا جراحی مراقب این وضعیت باشد.

سریعا پیچ خوردگی بیضه باز می شود و جریان خون به حالت اولیه بر می گردد. اگر در طول  6 ساعت بعد از نشانه های اولیه درمان انجام شود نرخ بازگشت نزدیک 100 درصد است درصورتیکه بعد از 24 ساعت انجام شود نرخ بازگشت بین 0 تا 10 درصد است.

علل پیچ خوردگی زائده بیضه یا کیسه مورگانی (testicular appendage)

زائده بیضه یک بخش کوچک باقی مانده از مجرای مولریان که در قسمت بالایی بیضه وجود دارد و به غشای واژینال متصل می شود در 90 درصد زمان ها این زائده وجود دارد.

این حالت با پیچ خوردگی (تاب خوردگی) زائده بیضه یا زائده اپیدیدیم اتفاق می افتد ساختار بدون عملکردی که باقی مانده از رشد بافت های انسانی است. زائده بیضه ای بین بیضه و اپیدیدیم واقع شده است در صورتیکه ساختار زائده معمولا از اپیدیدیم تشکیل شده است. همانند پیچ خوردگی بیضه، پیچ خوردگی این ساختار منجر به کاهش جریان خون و متعاقبا درد بیضه می شود.

این یک شرایط رایج در پسران جوان است، با بیشترین موارد اتفاق افتاده در سنین بین 7 تا 14 سالگی است. اگرچه این شرایط بی خطر است و خود به خود برطرف می شود،  بایستی از پیچ خوردگی بیضه ای خطرناک متمایز شود.

درمان پیچ خوردگی زائده بیضه

درمان برای پیچ خوردگی زائده بیضه یا زائده اپیدیدمی به رفع علائم آن معطوف می شود و شامل اقدامات زیر است:

• تجویز داروی مسکن و ضد التهابی
• استراحت
• تنظیم و ایجاد تعادل بیضه به کمک ابزار خاص
• کیسه های یخ

بیشتر بیماران با این اقدامات در طول یک هفته بهبود پیدا می کنند، اگرچه نشانه ها ممکن است کمی طولانی شود. در برخی دردهای خیلی شدید برش های جراحی روی بافت آسیب دیده انجام می شود.

اپیدیدیمیت

این شرایط زمانی اتفاق می افتد که در اپیدیدیم (اپیدیدیم لوله‌ای باریک درون بیضه‌ها است که محل بلوغ و ذخیره اسپرم می‌باشد.) التهاب وجود دارد که معمولا نتیجه یک عفونت است. اپیدیدیمیت عمدتا در افراد بالغ اتفاق می افتد و بیشتر در سنین بین 19 تا 40 سالگی شایع است اگرچه می تواند در سنین قبل از بلوغ و افراد مسن نیز اتفاق بیافتد.

در مردانی که از لحاظ جنسی فعال هستند بیشترین علت عفونت از بیماریهای منتقله جنسی است، مخصوصا باکتری های “کِلامیدیا تِراکوماتیس” و “نایسریا گونوره آ”. در اشخاص جوان و سالخورده عفونت معمولا به دلیل باکتری هایی است که در دستگاه ادراری پیدا می شود از قبیل باکتری “اشریشیا کُلی”. عفونت در این گروههای سنی معمولا به علت یک نابهنجاری داخل دستگاه ادراری است.

علائم اپیدیدیمیت

اپیدیدیمیت معمولا به صورت تدریجی شروع می شود، درد بیضه از ملایم تا شدید (در یک بیضه متمرکز می شود، چپ یا راست) این حالت ممکن است با نشانه های زیر همراه باشد:

• حالت تهوع و استفراغ
• حساسیت بیضه، معمولا در فضای اپیدیدیم متمرکز می شود، هرچند ممکن است کلی تر شود و تمام بیضه را درگیر کند طوری که بیماری پیشرفت کند.
• متورم و قرمز شدن بیضه یا کیسه بیضه
• درد شکمی
• تب
• ترشحات مجاری ادراری
• علائم ادراری مانند سوزش، ضرورت یا متناوب شدن ادرار

معمولا حفظ حالت عمودی نرمال بیضه ی آسیب دیده در اسکروتوم و حفظ واکنش ماهیچه کرماستر ادامه دارد.

درمان اپیدیدیمیت

به طور کلی درمان اپیدیدیمیت ساده می تواند به صورت سرپایی مدیریت شود و می تواند شامل اقدامات زیر باشد:

• آنتی بیوتیک (که بستگی به سن بیمار و سابقه فعالیت جنسی)، داروهای مسکن و عوامل ضد التهاب
• استراحت
• تنظیم و ایجاد تکیه گاه برای بیضه به کمک ابزار پزشکی
• کیسه یخ

به طور کلی اپیدیدیمیت حادی که به طور مناسب درمان شود بدون داشتن عوارض رفع می شود. اگرچه در برخی موارد اپیدیدیمیت هایی از قبیل آنهایی که با علائم خطرناک بدنی همراه هستند یا آنهایی که عوارض مختلفی دارند ممکن است نیاز به بستری شدن داشته باشد. در موارد جدی با متخصص اورولوژی مشورت شود.

سنگ کلیه

گاهی اوقات درد مربوط به سنگ های کلیه می تواند به محدوده کشاله ران سرایت کند و باعث درد بیضه شود.

علائم سنگ کلیه

بعضی اوقات سنگ کلیه می تواند علت درد بیضه باشد. هرچند بیضه بدون درد یا قرمزی ظاهر می شود. دیگر نشانه ها و علائم سنگ کلیه شامل:

• درد و حساس شدن پشت (پهلو)
• درد شکمی
• حالت تهوع و استفراغ
• علائم ادراری مانند خون در ادرار، دفع ادرار همراه درد و ناراحتی و تکرر ادراری

درمان سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه به طور کلی به محل سنگ کلیه، اندازه سنگ و عوارض آن بستگی دارد مانند عفونت. یک سنگ کلیه معمولی می تواند با اقدامات زیر درمان شود:

• نوشیدن و جذب مایعات به اندازه کافی
• دارو
• داروهای ضد تهوع
• در برخی نمونه ها دارویی مانند تامسولوسین تجویز می شود که می تواند به دفع سنگ کمک کند.

اقدامات مختلف زیادی برای درمان سنگ کلیه هایی که خود به خود دفع نمی شوند وجود دارد مانند سنگ‌شکنی پزشکی و دیگر روش های جراحی.

برخی از بیمارانی که درد و استفراغ های شدید دارند یا کسانی که نشانه های عفونت دارند نیاز است در بیمارستان بستری شوند. در افرادی که عفونت دستگاه ادراری و انسداد دستگاه ادراری دارند آنتی بیوتیک و اقدامات متخصص اورولوژی نیازمند است.

همانطور که در ابتدا اشاره شد در این مقاله به سه علت پیچ خوردگی، اپیدیدیمیت و سنگ کلیه با جزئیات تعریف، علائم و درمان اشاره شده است و در مقاله بعدی به دیگر عوامل اشاره می گردد.

ترجمه: زهرا صانعی