خوانش‌ پریشی، دش‌خوانی یا دیسلکسیا ( Dyslexia) یک اصطلاح عام برای تشریح معلولیت آموزشی است. این معلولیت موجب اختلال در روان ‌خوانی یا درک مطلب می‌شود. این ناتوانی، می‌تواند خود را به عنوان یک مشکل در رابطه با واج‌ خوانی و رمزگشایی، دیکته، مهارت شنوایی، حافظه‌ کوتاه‌ مدت یا نامگذاری ‌سریع آشکار کند.

خوانش‌ پریشی یا دیسلکسیا یک ناتوانی یادگیری بخصوص در خواندن یا قرائت است. کودکان مبتلا به خوانش پریشی در خواندن درست و روان متن مشکل دارند. این کودکان ممکن است با درک مطلب، املا و نوشتن هم مشکل داشته باشند.

پرورش کودک مبتلا به خوانش پریشی یک فرایند طولانی و مشکل است، همانطور که پیش می روید، شناخت زیادی راجع به چالش او با خواندن و همچنین روش های زیادی که می تواند به او کمک کند تا در مدرسه و زندگی موفق شود به دست خواهید آورد.

مرور کلی این مقاله می تواند بسیاری از سوالهای اساسی شما را پاسخ دهد همچنین می تواند شما را به اطلاعات عمیق تری درباره این مسئله شایع یادگیری هدایت کند.

اگر نگران هستید که کودکتان ممکن است دیسلکسیا داشته باشد در این مقاله گام هایی وجود دارد که میتوانید اتخاذ کنید و اگر فقط شما یا مدرسه ی کودک، دیسلکسیا را تشخیص داده است، این مقاله را مطالعه کنید تا بدانید چه کارهایی آینده می توانید انجام دهید.

دیسلکسیا چیست؟

خوانش‌ پریشی یا دیسلکسیا وضعیتی مادام العمری است که باعث می شود خواندن برای افراد سخت شود. این وضعیت شایعترین مسئله یادگیری است هرچند درصد کودکانی که این وضعیت را دارند مشخص نیست. برخی از متخصصان عددی بین 5 تا 10 درصد را تخمین می زنند. برخی دیگر بیان می کنند 17 درصد افراد این علائم را نشان می دهند. علت این دامنه وسیع شاید این باشد که متخصصان به روش های مختلفی دیسلکسیا را تعریف می کنند.

دیسلکسیا اساسا مشکل با خواندن صحیح و روان است. کودکان مبتلا به دیسلکسیا ممکن است مشکل در پاسخ دهی به سوالات مربوط به چیزی که خوانده اند را داشته باشند، اما زمانی که متن را برایشان بخوانید شاید اصلا مشکلی ندارند.

با این وجود دیسلکسیا می تواند مهارتهای دیگر را نیز مشکل سازد از جمله:

• درک مطلب
• املاء یا هجی کردن
• نوشتن
• ریاضیات

گاهی اوقات افراد گمان می کنند که دیسلکسیا یک مسئله بصری است. تصورشان از آن، همانند کودکانی است که حروف را معکوس می کنند یا وارونه می نویسند. اما دیسلکسیا یک مشکل بصری یا دیدن حروف در جهت اشتباه نیست.

مسئله مهمی که باید بدانید این است که هنگامی دیسلکسیا بر یادگیری تاثیر میگذارد مشکل از هوش نیست. کودکانی که این مشکل را دارند همانند همسالان خود باهوش هستند. افراد زیادی با دیسلکسیا مبارزه کرده اند و شغل و زندگی موفقی دارند. که این افراد شامل لیست بلندی از هنرمندان، کارآفرینان و مقامات رسمی برگزیده می باشند.

اگر کودکتان دیسلکسیا دارد عادتش را ترک نخواهد کرد. اما حمایتها، روش ها و راهکارهایی وجود دارد که می توانید به او کمک کنید تا بر این چالش غلبه کند.

علائم و نشانه های دیسلکسیا

دیسلکسیا افراد را در پایه های مختلف تحت تاثیر قرار می دهد طوریکه نشانه ها ممکن است از شخصی به شخص دیگر متفاوت باشد. معمولا، علائم دیسلکسیا به عنوان مشکلاتی در صحیح، روان خواندن و املاء ظاهر می شود. اما در بعضی از کودکان دیسلکسیا می تواند نوشتن، ریاضیات و زبان را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

یک نشانه کلیدی دیسلکسیا در کودکان مشکل رمزگشایی کلمات است. رمزگشایی کلمات توانایی تطبیق حروف با صداها و سپس استفاده از آن مهارت برای خواندن صحیح و روان لغات است.

یکی از دلایلی که کودکان با رمزگشایی لغات مشکل دارند این است که آنها اغلب با بیش از یک مهارت زبان پایه که آگاهی واج شناسی (phonemic awareness) نامیده می شود مبارزه می کنند. phonemic awareness توانایی تشخیص صداهای اختصاصی در لغات است. مشکل با این مهارت می تواند در دوره پیش دبستانی مشخص شود.

در بعضی کودکان، دیسلکسیا مشخص نمی شود مگر اینکه بعدها زمانی که با مهارتهای پیچیده تر مشکل داشته باشند بروز کند. این مهارتها ممکن است شامل گرامر، درک مطلب، روان خوانی، ساخت جمله و بیشتر نوشتن به طور کامل است.

یکی از علائم بالقوه دیسلکسیا زمانی است که کودکان از خواندن با صدای بلند یا صامت خوانی (برای خودشان) اجتناب می کنند. حتی ممکن است کودکان هنگام خواندن مضطرب یا مایوس شوند. این وضعیت حتی ممکن است بعد از اینکه به مهارتهای اساسی خواندن تسلط پیدا کردند نیز اتفاق بیافتد.

علائم دیسلکسیا می تواند در سنین مختلف متفاوت ظاهر شود. در اینجا چند نمونه از علائم دیسلکسیا بیان شده است:

علایم دیسلکسیا در کودکان پیش دبستانی

مشکل در تشخیص دو کلمه هم قافیه

مبارزه با حذف صدای آغازین از یک کلمه

مبارزه با یادگیری لغات جدید

مشکل در تشخیص حروف و تطبیق آنها با صداهایشان

علایم دیسلکسیا در کودکان ابتدایی

مشکل در حذف صدای میانی از یک لغت یا ترکیب چندین صدا برای ساخت یک لغت

اغلب نمی تواند لغت های معمولی را تشخیص دهد

سریع فراموش می کند که چطور بسیاری از لغاتی که مطالعه کرده است را هجی کند.

موفق نشدن در ریاضی به خاطر مشکلات گفتار

علایم دیسلکسیا در دوره اول دبیرستان

به وجودآمدن خطاهای املایی زیاد

تکرار متون و جملات

خواندن پایین تر از سطح آموزشگاهی نسبت به آنچه که صحبت می کند.

علایم دیسلکسیا در دوره دوم دبیرستان

هنگام خواندن با صدای بلند اغلب از روی لغات کوچک جهش می زند

خواندنش در سطح مورد انتظار نیست

سوالات چند گزینه ای را بیشتر از سوالات جای خالی یا کوتاه پاسخ ترجیح می دهد

دیسلکسیا  فقط یادگیری را تحت تاثیر قرار نمی دهد. این وضعیت می تواند مهارت ها و فعالیتهای روزمره را به همان اندازه تحت تاثیر قرار دهد. اینها شامل تعامل متقابل اجتماعى، حافظه و مقابله با استرس است.

پیامدهای دیگری که می تواند با دیسلکسیا اتفاق بیافتد

بسیاری از کودکان بیش از یک مشکل در یادگیری و دقت دارند. اغلب چندین مشکل با دیسلکسیا با هم اتفاق می افتد. علائم این مشکلات امکان دارد همانند علائم دیسلکسیا باشد. بنابراین آزمایش دیسلکسیا باید به اندازه ای وسیع باشد که بتوان ارزیابی کاملی در همه زمینه های یادگیری بدست آید.

برخی از مسائلی که اغلب ممکن است با دیسلکسیا اتفاق بیافتد یا به اشتباه، دیسلکسیا نامیده شود شامل:

اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی: این وضعیت تمرکز در طول خواندن و دیگر فعالیت ها را مشکل می کند. تقریبا 40 درصد از دانش آموزان با این اختلال، دیسلکسیا نیز دارند. اما کودکان مبتلا به دیسلکسیا به دلیل نا امیدی از خواندن ممکن است بی قرار باشند یا خارج از کلاس فعالیت کنند که این به خاطر اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی نیست.

مشکل کارکرد اجرایی: می تواند مهارت های مختلف و حوزه های یادگیری را تحت تاثیر قرار دهد. کارکرد اجرایی شامل سازماندهی، افکار انعطاف پذیر و کار حافظه باشد.

سرعت پردازش کند: می تواند خواندن بعلاوه دیگر حوزه های یادگیری را تحت تاثیر قرار دهد. کودکانی که مشکل سرعت پردازش دارند در درک مطلب، پردازش و واکنش به اطلاعات کندتر هستند. این وضعیت می تواند تسلط به مهارت های اساسی خواندن و به دست آوردن معنی آنچه خوانده است را مشکل کند.

اختلال پردازش شنیداری: توانایی کودکان در طبقه بندی کردن صداهایی که شنیده است را تحت تاثیر قرار می دهد. این می تواند خواندن را مشکل کند. کودکان با این نوع اختلال اغلب مشکل تشخیص تفاوت بین صدای حروف و صدای کلمات جدید را دارند.

مشکل پردازش بصری: پردازش چیزی که چشم می بیند را سخت می کند. کودکان با مشکل پردازش بصری ممکن است از تاری دید یا “دیدن حروف در حال چرخش رو ی صفحه” شکایت کنند. آنها سعی می کنند از طریق بستن یک چشم یا چپ نگاه کردن آن را تنظیم کنند. آنها اغلب هنگام نوشتن، حروف را معکوس می کنند و سعی میکنند در طول خط بمانند.

نوشتارپريشى: می تواند توانایی کودکان برای هجی کردن و شکل دهی حروف و اعداد را تحت تاثیر قرار دهد. این وضعیت همچنین می تواند سازماندهی افکار روی کاغذ را نیز مشکل کند. برخی کودکان با این وضعیت دیسلکسیا نیز دارند.

dyscalculia: این حالت انجام ریاضیات را مشکل می کند. بسیاری از کودکان مشکلات جدی هم در خواندن و هم ریاضیات دارند و ممکن است علاوه بر دیسلکسیا، dyscalculia را نیز داشته باشند. مشکل یادگیری برای شمارش به هر دو وابسته است.

علت های ممکن دیسلکسیا

محققان هنوز علت دقیق دیسلکسیا را نمی دانند. اما می دانند که ژن ها و تفاوت های مغز می تواند نقش داشته باشد. در اینجا به برخی از علت های دیسلکسیا اشاره شده است:

ژن و وراثت: دیسلکسیا اغلب در خانواده ها سابقه دارد. حدود 40 درصد از خواهر و برادرهای کودکان مبتلا به دیسلکسیا، مشکل خواندن مشابه دارند. حدود 49 درصد از والدین کودکان مبتلا به دیسلکسیا نیز این مشکل را دارند. دانشمندان همچنین تعدادی از ژن های مرتبط با مشکل خواندن و پردازش زبان را کشف کرده اند.

فعالیت و آناتومی مغز: مطالعات تصویر برداری مغزی تفاوت های مغز بین افراد مبتلا به دیسلکسیا  و افراد سالم را نشان داده است. این اختلافات در مناطقی از مغز اتفاق می افتد که مهارت های خواندن را در بر می گیرد. این مهارت ها هستند که مشخص می کنند صداهای لغات چگونه تشخیص داده شوند و مشخص کند لغات مشابه چطور نوشته شوند.

با این وجود مغز می تواند تغییر کند. تحقیقات نشان داده فعالیت های مغز در افراد مبتلا به دیسلکسیا پس از آموزش های مناسب تغییر خواهد کرد.

دیسلکسیا چگونه تشخیص داده می شود؟

تنها روش برای مطمئن شدن از اینکه آیا کودکتان مبتلا به دیسلکسیا است یا خیر این است که او را به طور کامل در مدرسه و به طور خصوصی ارزیابی کنید. تشخیص این مسئله می تواند به کودکتان کمک کند تا در مدرسه حمایت ها و خدماتی دریافت کند که میتواند شامل آموزش های اختصاصی در خواندن باشد.

قبل از اینکه برای ارزیابی اقدام کنید مشکلات پزشکی را نسبت به این مشکل بی ربط ندانید شاید در این مورد نقش داشته باشند. پزشک کودکتان می تواند مشکلات دیداری و شنیداری کودک را بررسی کند.

تعدادی از متخصصان وجود دارند که می توانند کودکان مبتلا به دیسلکسیا را شناسایی کنند، که شامل روانشاسان مدرسه، روانشناسان کلینیکی و عصب شناسی کودکان است. ارزیاب یا پزشک کودک تست های مختلفی برای دیسلکسیا را توصیه خواهد کرد. همچنین کودک را در فضاهای دیگر نیز ارزیابی خواهد کرد تا ببیند ضعف های کودک دقیقا کجاها اتفاق می افتد.

روانشناس به دنبال مسائل دیگری است ممکن است در مسیر یادگیری کودک باشد. این موارد شامل اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی و مشکلات سلامت روان است. اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی اغلب با دیسلکسیا اتفاق می افتد. برخی کودکانی که مشکل دقت یا یادگیری دارند ممکن است اضطراب و افسردگی هم داشته باشند.

ممکن است از سابقه خانوداگیتان سوال شود، همچنین ممکن است پرسشنامه ای درباره قوت ها و ضعف های کودکتان پر کنید. معلم کودکتان احتمالا اطلاعاتی را درباره آنچه در کلاس می بیند تهیه می کند.

متخصص (یا تیم ارزیابی در مدرسه) تمام نتایج را برای تشخیص بررسی می کند، همچنین راه هایی برای کمک به کودک  توصیه می کند. در مدرسه، این نتایج برای کودک به صورت یک برنامه آموزشی انفرادی (IEP) تهیه می شود.

از چه طریقی متخصصان می توانند به افراد مبتلا به دیسلکسیا کمک کنند؟

تعدادی از متخصصان وجود دارند که می توانند هم در مدرسه و هم خارج از مدرسه به کودکان مبتلا به دیسلکسیا کمک کنند. آنها روی چیزهای مختلفی متمرکز می شوند: آموزش، مداخله، پشتیبانی های مدرسه و خدمات، مشاوره و تشخیص. هیچ دارو یا درمان های پزشکی برای این وضعیت وجود ندارد.

متخصصان شامل:

• متخصص خواندن
• متخصصان گفتاردرمانی یا آسیب‌شناسی گفتار و زبان
• روانشناسان کودک
• عصب شناسی کودکان
• معلمان آموزش و پرورش استثنايى

روش های آموزشی خاصی برای کمک به کودکان مبتلا به دیسلکسیا وجود دارد. ممکن است در مورد نظریه Orton–Gillingham چیزی شنیده باشید. این نظریه اولین ابزار برای استفاده بود که ساختاری عالی، ترتیبی و چندحسی دارد.

اولین چیزی که این آموزش روی آن تمرکز کرده است تمرکز بر روی واج شناسی است. این یک مهارت زبانی اولیه است که کلید خواندن است.

چگونه می توانید به کودکان مبتلا به دیسلکسیا کمک کنید؟

شما اولین پشتیبان کودکتان هستید. از کار با مدرسه تا کار بر روی مهارت های خواندن، تنها شما می توانید به کودکتان ابزار و انگیزه بدهید تا در مدرسه و در زندگی موفق شود.

ترجمه: زهرا صـانعی