کلمه اسراف كه بيش از 23 بار در آيات متعدد قرآن در اشكال مختلف به كار رفته است، به معناي هرگونه كوتاهي و زياده روي و تجاوز از حد اعتدال و گرايش به سوي افراط و حتي تفريط است. (لسان العرب؛ ابن منظور؛ ج6 ص 243 و نيز مجمع البيان؛ طبرسي؛ ج5 ص192 والتحقيق؛ ج5 ص110)

بنابراین هرگونه خروجي به سوي كم يا زياده، كمينه و يا بيشينه در هر امري را مي توان اسراف دانست. هر امري كه بر هم زننده تعادل در امور باشد به معناي اسراف خواهد بود.

اسراف در بیان قرآن کریم

• «و انفقوا فى سبيل الله ولاتلقوا بايديكم الى التهلكة» (بقره آیه 195) يعنى در راه خدا انفاق كنيد و با دست هاى خود، خود را به هلاكت و نابودى نيفكنيد. از اين آيه شريفه چنين استفاده مى شود كه اگر مال در راه خدا و به سود جامعه و رفع نيازمندي هاى مردم مصرف نشود سرنوشت آن جامعه و ملت ‏به هلاكت و سقوط مى ‏انجامد.
• «كلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لايحب المسرفين‏» (اعراف آیه 31) بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست ندارد.
• «كذلك زين للمسرفين ماكانوا يعملون» (يونس آیه ۱۲) اين‏ گونه براى اسرافكاران اعمالشان زينت داده شده است.
• «و ان فرعون لعال فى الارض و انه لمن المسرفين» (يونس آیه ۸۳) و به راستى فرعون برترى ‏جويى (و طغيان) در زمين روا داشت و او از اسراف‏كاران بود.
• «ولا تطيعوا امر المسرفين» (شعراء آیه 151) اطاعت فرمان مسرفان نكنيد.
• «ان الله لايهدى من هو مسرف كذاب» (غافر آیه ۲۸) خداوند اسرافكار دروغگو را هدايت نمى ‏كند.
• «وءات ذاالقربى حقه والمسكين وابن السبيل ولاتبذر تبذيرا» «ان المبذرين كانوا اخوان الشياطين و كان الشيطان لربه كفورا» (اسراء آیه ۲۶ و۲۷) و حق نزديكان را بپرداز! و مستمند و در راه ‏مانده را، و هرگز تبذير مكن چرا كه تبذيركنندگان برادران شيطانند و شيطان كفران (نعمت هاى) پروردگار كرد.
• «كلوا من ثمره اذا اثمر …» (انعام آیه ۱۴۱) از ميوه آن به هنگامى كه به ثمر مى ‏نشيند بخوريد و حق آن را به هنگام درو بپردازيد، اسراف نكنيد كه خداوند مسرفين را دوست نمى ‏دارد.
• قل يا عبادى الذين اسرفوا على انفسهم لاتقنطوا من رحمة الله ان الله يغفر الذنوب جميعا انه هو الغفور الرحيم. (زمر آیه 53) بگو اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ‏ايد از رحمت‏ خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مى ‏آمرزد که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است.
• «انه لايحب المسرفين‏» (اعراف آیه 31) خداوند اسرافكاران را دوست نمى ‏دارد.
• «و كذلك نجزى من اسرف و لم يؤمن بآيات ربه و لعذاب الآخرة اشد و ابقى‏» (طه آیه 127) اين چنين جزا مى ‏دهيم كسى را كه اسراف كند و ايمان به آيات پروردگارش نياورد، عذاب آخرت شديدتر و پايدارتر است، و در جاى ديگر مى ‏فرمايد: «و ان المسرفين هم اصحاب النار» به راستى كه مسرفان اهل دوزخند.

اسراف در بیان رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم

• حضرت رسول(ص) مى ‏فرمايند: «من اقتصد اغناه الله، و من بذر افقره الله‏» (نهج الفصاحه، ص601) هر كس در دخل و خرج ميانه‏ روى كند خدا بى ‏نيازش مى ‏كند و هر كس اسراف و تبذير نمايد خداوند فقيرش گرداند.
• امام زين العابدين(ع) از رسول خدا(ص) نقل مى ‏فرمايد كه فرمود: «ثلاث منجيات فذكر الثالث القصد فى الغنى و الفقر» (وسائل، جلد 15، ص 258) حضرت رسول سه عامل براى نجات معرفى مى ‏فرمايند كه سومين آن ميانه‏ روى و اعتدال در توانگرى و نيازمندى است.
• پیامبر اکرم(ص) فرمودند: کسی که در زندگی میانه روی را رعایت نماید خداوند او را روزی می دهد و کسی که اسراف و زیاده روی کند، او را محروم می سازد. (وسائل، ج 15، ص 259)
• از پیامبر گرامی نقل شده که به علی علیه السلام فرمودند: چهار چیز هدر می رود: خوردن بعد از سیری، روشن کردن چراغ در مهتاب «و جائی که روشن است»، زراعت در زمینی که شوره زار است و نیکی کردن به کسی که لایق آن نیست. (من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 352 و 373 باب النوادر)

اسراف در بیان امام علی علیه السلام

• حضرت على(ع) مى‏ فرمايند: «القصد مثراة و السرف متواة‏» (وسائل الشیعه، ج 15، ص258 ) اقتصاد و ميانه‏ روى باعث توانگرى و اسراف و ولخرجى مايه فقر و تنگدستى است. و نيز فرمود: «سبب الفقر اسراف‏» (فهرست غررالحکم، ص 159) ولخرجى عامل فقر است.
• امام علی (ع) فرمودند: وای بر اسراف کار که چه قدر از مصلحت خویش و رسیدگی به کار خود دور است. (میزان الحکمه ج 4، باب اسراف)
• امام علی (ع) فرمودند: بخشش های بی جای مال و ثروت، اسراف و زیاده روی محسوب می شود و بخشنده ی آن را در دنیا بالا می برد و در آخرت او را پائین می آورد، او را در بین مردم بزرگ جلوه می دهد، و نزد خدا خوار و سبک می کند. (نهج البلاغه، خطبه 126)
• امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: زیاده روی و اسراف را ترک کن زیرا بخشش اسراف کار مورد ستایش نیست و تنگدستی او هم مورد ترحم واقع نمی شود. (غرر الحکم 4: ص 34 ح 5188)
• از امام علی (ع) روایت شده است که فرمودند: زیاده روی در همه موارد به جز در کارهای نیک مورد نکوهش واقع شده است. (میزان الحکمة، ج 4، حدیث 8503)
• امیر مؤمنان علی (ع) فرمودند: سخاوتمند باش ولی هرگز اسراف و زیاده روی مکن و ثروت خود را بر اساس اندازه گیری صحیح خرج کن و هیچ وقت سختگیر نباش. (نهج البلاغه، کلمات قصار، شماره 33)
• امیرمؤمنان علیه السلام فرمودند: اسراف و زیاده روی فراوانی را نابود می سازد. (میزان الحکمه، ج 4، باب اسراف، حدیث 8481)
• امام علی (ع) فرمودند: زیاده روی مقدمه فقر و تنگدستی است. (میزان الحکمة، ج 1، حدیث 1659)
• امام علی (ع) فرمودند: کسی که به زیاده روی افتخار کند، با تنگدستی خوار و زبون می گردد. (میزان الحکمه، ج 1، حدیث 1661)
• حضرت على(ع) مى ‏فرمايند: «كثرة السرف تدمر» (فهرست غررالحکم، ص 195) اسرافكارى زياد انسان را به هلاكت مى ‏كشاند.

صفحه بعد >>