• ارسال کننده: سمیه مظفری
  • تاریخ انتشار: 2019 / 05 / 11

انواع  بیابان و سازگاری های گیاهان بیابانی

بیابان چیست؟

دشت های بیابانی چیزی در حدود یک پنجم از کل سطح زمین را پوشانده اند. به طور کلی دشت های بیابانی به 4 دسته عمده تقسیم می شوند.

بیابان هایی که به عنوان بیابان های گرم و خشک شناخته می شوند که اغلب در نزدیکی مدار راس السرطان و یا راس الجدی پیدا می شوند.

گونه های دیگری از جمله بیابان های سرد که آن ها را می توان در نواحی قطبی زمین مشاهده کرد.

هم چنین بیابان های نیمه خشک و بیابان های ساحلی را که می توان در جای جای زمین پیدا کرد.

اما به طور کلی بیابان چیست؟ به نظر می رسد برای این واژه تعاریف زیادی مطرح شده و در کنار آن شاخص هایی عنوان شده که با استفاده از آن ها می توان تشخیص داد چه مناطقی در دسته بیابان ها قرار می گیرند.

به طور کلی بیابان هر ناحیه و منطقه ای محسوب می شود که سالیانه کمتر از 400 میلی متر بارندگی داشته باشد. در این مقاله این 4 نوع بیابان را با هم بررسی می کنیم.

انواع بیابان

بیابان های گرم و خشک

بیابان های گرم و خشک کاملا گرم و خشک هستند. دمای این نواحی بسته به زمان و سایر شرایط جوی چیزی در میان 20 تا 49 درجه سلسیوس است. خاک این بیابان ها شنی و ماسه ای بوده و گاهی در باد شناورند.

به دلیل خشکی و گرمی این نواحی، گیاهان اندکی قابلیت رشد در این مناطق را دارند. آن تعداد اندک گونه های گیاهی که قادر به بقا در این مناطق هستند، می توانند آب را در خود ذخیره کنند. این گیاهان دارای پوششی سخت و ضخیم بوده و برخی نیز پوششی تیغ دار دارند، تا به این وسیله حیوانات برای دریافت آب و رطوبت مورد نیازشان، سعی در خوردن آن ها نکنند.

بیشتر حیوانات ساکن نواحی گرم و خشک شب زی و یا نقب زن هستند. این ویژگی به حیوانات کمک کرده تا از خورشید و گرمای سوزان آن طی طول روز در امان بمانند. بیشتر این حیوانات قادرند مدت زیادی را بدون آب سر کرده و هم چنین می توانند آب مورد نیاز بدنشان را از طریق غذایشان جذب کنند.

معرفی بیابان های گرم و خشک

بیابان های سرد

می توان بیابان های سرد را در نواحی قطب جنوب، گرینلند و دیگر نواحی دارای آب و هوای سرد پیدا کرد. این بیابان ها به حدی سرد هستند که به ندرت در آن نواحی گیاهی قادر به حیات است. البته گلسنگ ها و خزه ها در طول بهار و بشنیز و برخی دیگر از گیاهان خوشمزه نیز در این نواحی رشد می کنند.

بارش در این مناطق عمدتا به صورت برف بوده و خاک این بیابان ها معمولا خاکی سخت و برخی مواقع نمکی است. حیواناتی که در این بیابان ها زندگی می کنند اغلب در دسته حیوانات نقب زن قرار می گیرند، این حیوانات با نقب زدن و زندگی در خانه های زیر زمینی خود از شر سرمای شدید در امان می مانند. البته گاهی آهو های کوهی برای پیدا کردن غذای مورد نیاز راهی این بیابان ها می شوند.

معرفی بیابان های سرد

بیابان های نیمه خشک (کم آب)

بیابان های نیمه خشک کمترین میزان بارش را در طول زمستان دارند. این بیابان ها روز هایی نسبتا گرم داشته و شب هایی خنک دارند. سرمای شبانه در این نواحی باعث به وجود آمدن شبنم می شوند. این شبنم ها برای گیاهان و حیوانات بسیار سودمند است.

خاک این بیابان ها ماسه ای و شنی بوده و شوری خاکشان نسبت به خاک بیابان های سرد به مراتب کمتر است. گیاهان این نواحی به گونه ای تطبیق یافته اند که دارای برگ های نقره ای رنگ و یا شفاف بوده و به این وسیله در برابر نور خورشید مصون می مانند. این گیاهان دارای پوششی خاردار بوده و طعم و بوی بدی دارند.

حیوانات این نواحی اغلب حیوانات نقب زن بوده و یا معمولا در سایه گیاهان و سنگ ها پیدا می شوند. معمولا ساکنین بیابان های نیمه خشک حشرات، پستانداران کوچک و خزندگان هستند.

معرفی بیابان های نیمه خشک

بیابان های ساحلی

این بیابان ها آب و هوایی معتدل و ملایم داشته و تغییر وضعیت آب و هوایی اندکی در فصول زمستان و تابستان دارند. اغلب این بیابان ها در سواحل اقیانوسی باختری قرار دارند، مناطقی که باد دائما در حال وزیدن بوده و مانع از جذب رطوبت در محدوده ارضی می شود. در این نواحی به نسبت سایر نقاط دیگر ما شاهد کمترین میزان افزایش و یا کاهش شدید دمای هوا هستیم.

خاک بیابان های سرد قابلیت جذب رطوبت خوبی داشته و این باعث می شود خاک این نواحی از کیفیت و بافت خوبی برخوردار باشد. گیاهان این ناحیه به خوبی آب را در خود ذخیره کرده تا خشکسالی و کمبود باران سالیانه را بتوانند تحمل کنند.

حیوانات نیز برای بقا، در بیابان های ساحلی و شرایط جوی خشک این نواحی به خوبی سازگاری یافته اند. سازش برخی به این شکل است که چرخه زندگی خود را کند کرده و برخی نیز آن را تسریع بخشیده اند. برای مثال بعضی حشرات مدت های زیادی به خواب رفته تا شرایط جوی و آب و هوایی مناسب شود.

معرفی بیابان های ساحلی

ناپایداری های بیابانی

مساله ای که در رابطه با بیابان ها حائز اهمیت است، این است که حتی در محدوده نوع خاصی از بیابان نیز ما شاهد دگرگونی ها و بی ثباتی هایی در رابطه با شرایط جوی، میزان بارندگی، نوع گیاهان و حیوانات ساکن ناحیه خواهیم بود.

برخی بیابان ها دارای نواحی به نام واحه (آبادی میان کویری) هستند. یک واحه در واقع منطقه ای حاصلخیز در محدوده کویری است. چشمه های زیر زمینی طبیعی، خاک این مناطق را تغذیه کرده و رطوبت لازم برای زندگی بخشیدن به خاک و شرایط محیطی را فراهم می آورند.

ناپایداری های بیابانی

نحوه حیات و بقای گیاهان بیابانی
گیاهان بیابانی چطور آب را در خود ذخیره می کنند؟

گیاهان بیابانی تمام تلاش خود را می کنند تا از آن چه که در اختیار دارند نهایت استفاده را ببرند. آن ها از انرژی خورشیدی استفاده کرده تا کربن دی اکسید (CO2) و آب (H2O) را تبدیل به شکر کنند، عملی که به آن فتوسنتز می گویند. طی این فرایند منافذ تنفسی موجود روی برگ گیاهان و ریشه آن ها باز شده تا کربن دی اکسید هوا را جذب کرده و در مقابل اکسیژن آزاد می کنند. هر زمان که گیاهی منافذ خود را باز می کند، کمی آب نیز از دست می دهد. به این اتفاق تعریق گفته می شود.

با توجه به این که بارش سالیانه در مناطق کویری و بیابانی بسیار اندک است، جبران این آب از دست رفته کار آسانی نیست. و در صورتی که آب از دست رفته جبران نشود گیاهان از بین می روند. از این رو پوشش گیاهی نواحی بیابانی دچار نوعی سازگاری با محیط شده که در پی آن میزان تعریق گیاه کمتر می شود. در ادامه برخی سازگاری های گیاهان بیابانی را معرفی می کنیم:

  • کوچک شدن، کمتر شدن و عمیق تر شدن منافذ: بسیاری از گیاهان بیابانی نسبت به سایر گیاهان دارای منافذی کوچک تر، کم تر و عمیق تر هستند. این قبیل منافذ این امکان را به گیاه داده تا در مقابل وزش باد های گرم و خشک بیابانی مقاوم بوده و در این صورت باد ها مستقیم وارد منافذ نشود و آب کمتری تبخیر شود.
  • پوششی موم اندود: تنها راه از دست دادن آب گیاهان، منافذ موجود روی برگ آن ها نیست. بلکه دیواره های سلولی روی برگ نیز راه دیگر تعریق و یا از دست رفتن آب گیاهان است. برگ های بسیاری از گیاهان بیابانی داری نوعی پوشش نازک بوده که با نوعی ماده مومی شکل پر شده است. این پوشش مومی باعث حفظ و ماندگاری بیشتر رطوبت در برگ و ریشه گیاه می شود.
  • شب بیداری: معمولا گیاهان حجم بالایی از آب خود را طی عمل تعریق از دست می دهند، به ویژه در طول روزهای داغ و آفتابی که به صورت دیوانه واری عملیات فتوسنتز را انجام می دهند. بنابراین اگر تعریق در طول روز انجام شود، دمای بالای هوا باعث تبخیر بیشتر و سریع تر آب می شود. اما اگر این فرایند در طول شب صورت گیرد، آب کمتری از دست می رود. گاهی برخی گیاهان بیابانی در زمان تابش نور خورشید منافذ خود را بسته نگاه داشته تا دمای هوا کاهش یابد.
  • برگ های کوچک: بسیاری از گیاهان بیابانی یا بدون برگ بوده، یا برگ هایشان کوچک بوده و یا دارای برگ هایی خاردار هستند. هر چه گیاهی برگ های کمتر و کوچک تری داشته باشد، طی عمل فتوسنتز آب کمتری نیز از دست می دهد، چرا که در این صورت سطح کمتری از گیاه در معرض باد و نور خورشید قرار می گیرد. در رابطه با گیاهان بیابانی بدون برگ یا گیاهانی با برگ های کوچک، عملیات فتوسنتز بیشتر توسط ریشه ها و ساقه ها و شاخه ها صورت می گیرد.
  • پنهان شدن و استراحت کردن: طی گرم ترین اوقات روز بیشتر گیاهان بیابانی برگ های خود را جمع کرده تا بخش کمتری از قسمت های مختلف گیاه در معرض باد و نور خورشید قرار بگیرد. برخی نیز به گونه ای موقعیت خود را سازگار ساخته تا کمتر در معرض شرایط جوی و گرما و نور خورشید باشند.
  • برگریز گیاهان: بعضی گیاهان طی دوران پر باران تر و مرطوب سال برگ هایشان رشد کرده و در ایام خشکسالی و بی باران سال برگ هایشان می ریزد. به این دسته، گیاهان برگریز می گویند. این گیاهان تنها در فصول و روز های مرطوب عمل فتوسنتز را انجام می دهند.

چگونگی سازگاری گیاهان بیابانی

گیاهان در نواحی بیابانی چطور آب را جذب می کنند؟

از جمله راه کار هایی که به وسیله آن گیاهان، درختان و بوته های بیابانی تا جای ممکن آب را جذب کنند، رشد عمیق ریشه اصلی گیاه است که به آن کلان ریشه نیز می گویند. گاهی این ریشه ها تا 30 متر رشد می کنند. بخش هایی از گیاه که بالای سطح خاک قرار می گیرند تا سال ها کوچک می مانند، چرا که گیاه بیشتر انرژی خود را صرف رشد ریشه اصلی خود می کند.

گیاهان بیابانی دارای شبکه بزرگ و در هم پیچیده ای از ریشه های کم عمق بوده که به هر سمتی پراکنده شده اند. ریشه های گیاه گاهی به بزرگی خود گیاه بوده و این باعث می شود به سرعت آب حاصل از باران های اندک را نیز جذب گیاه کنند.

چرا گیاهان فشرده شده و یا پف می کنند؟

گیاهان بیابانی این قابلیت را داشته که آب را برای استفاده در ایام خشکسالی جذب و سپس ذخیره کنند. برای مثال،  کاکتوس ها و بسیاری دیگر از گیاهان بیابانی آب را در ریشه ها و برگ های گوشتی خود ذخیره می کنند.

هم چنین این گیاهان برای تامین و جذب آب مورد نیازشان دچار سازگاری هایی نیز شده اند، از جمله بروز چین و شکن هایی که فرصت رشد و متورم شدن را به گیاه داده تا در زمان لازم بتواند آب بیشتری را جذب و در خود ذخیره کند. وقتی گیاه تا سر حد ممکن آب در خود ذخیره کرد، این چین خوردگی ها محو می شوند و سپس گیاه در دوران خشکسالی شروع به فشرده شدن کرده و پس از آن دوباره شما شاهد چین و چروک های سابق خواهید بود، در این شرایط گیاه از آب ذخیره شده استفاده می کند.

اگر چه بسیاری از گیاهان بیابانی طی داغ ترین و خشک ترین ایام سال مرده و از بین می روند، آب ذخیره شده در ریشه، پیاز و یا سیبک های آن ها واقع در زیر زمین، آن ها را تا دوره بعدی باران و رطوبت حفظ می کنند.

چین دار شدن گیاهان بیابانی در فصل خشک

چرا گیاهان بیابانی دارای تیغ و پرز هستند؟

این پرز ها و تیغ ها که روی بدنه و برگ های گیاه رشد می کنند، کمک کرده تا با تقلیل اثر باد روی گیاه از کم شدن و از دست رفتن بیشتر آب گیاه جلوگیری شود. همچنین این پرز ها و تیغ ها باعث ایجاد سایه های کوچکی شده که روی سایر گیاهان بیابانی افتاده تا از آن ها در برابر نور داغ خورشید محافظت به عمل آید. به علاوه این پرز ها و موها به دلیل شفافیتشان می توانند نور خورشید را از روی گیاه منعکس کنند. و در نهایت این قسمت گیاه آن ها را از شر حیوانات گرسنه و متجاوزان در امان نگاه می دارد.

چرا گیاهان بیابانی نوعی مواد شیمایی خاص تولید می کنند؟

محققین بر این باورندکه گیاهان بیابانی از طریق برگ ها ویا ریشه هایشان نوعی مواد شیمیایی تولید و پراکنده می کنند که مانع از رشد گیاهان دیگر در مجاورت آن ها می شود. این طور گمان می رود که گیاه به منظور کاهش رقبایش به ویژه در زمان خشکسالی این مواد شیمیایی را تولید و منتشر می کند.

چرا بذرهای گیاه غیر فعال می شوند؟

برخی گیاهان تنها با غیر فعال شدن و خوابیدن است که می توانند از پس گرمای داغ و خشکسالی بر آیند. این طور که در دوران خشکسالی تنها به صورت بذر در خاک باقی می مانند. این بذر ها به مدت ماه ها، سال ها و یا دهه های متمادی در خاک زنده اما غیر فعال باقی مانده و منتظر شرایط مطلوب می شوند. وقتی باران به اندازه کافی باریده و آب جذب خاک شود آن ها جوانه زده و شکوفه می دهند. سپس منظره خشک و قهوه ای رنگ بیابان به سرعت تغییر کرده و تبدیل به دشتی رنگارنگ و مملو از گل های وحشی ، گیاهان و علف ها خواهد شد.

این گیاهان در مقابل رشد سریعشان، عمر چندانی ندارند. از این رو گذشته از سازگاری این بذر ها با خشکسالی، آن ها نسبت به شرایط بیابانی سازگاری اندکی داشته و یا گاهی هیچ گونه سازگاری ندارند. این مساله دلیلی است بر این که چرا گیاهان بیابانی به سرعت نسلی پس از نسل بعدی جوانه زده، گل داده و سپس از بین می روند. این دسته از گیاهان بیابانی که عمر کوتاهی دارند، به گیاهان کوتاه زی معروف هستند. این گیاهان کوتاه زی خاموش همراه با مقدار اندکی آب برای زنده ماندن، به وسیله نوعی ماده شیمیایی طبیعی به نام بازدارنده ها پوشیده شده و محافظت می شوند. از جمله اقدامات مربوط به بازدارنده ها ممانعت از جوانه زدن بذر هاست البته تا زمانی که رطوبت کافی برای رشد آن ها فراهم آمده و آب و هوا به کیفیت ایده آل برسد. هر زمان که این مواد شیمیایی از سطح زمین شسته شوند، بذر ها شروع به جوانه زدن می کنند.

به خواب رفتن دانه های گیاهان بیابانی

ناسازگاری های بیابانی

امروزه ما شاهد رشد گیاهانی در محدوده های بیابانی هستیم که به هیچ وجه متعلق به این نواحی نیستند. این گیاهان با شرایط بیابانی سازگار نبوده و هیچ نفعی به اکوسیستم نمی رسانند.

برخی از این گونه های گیاهی با عنوان گونه های بیگانه، و یا غیر بومی شناخته می شوند و بیشتر متعلق به قاره های آفریقا، اسیا، استرالیا، اروپا، هند، و نواحی مدیترانه ای، آمریکای جنوبی و روسیه هستند. باور جهانی عموما این طور است که این گیاهان گاهی منافعی برای مصرف کنندگانشان دارند، برای مثال، این گیاهان روی درختان و گیاهان دیگر سایه انداخته و مانع از اثرات منفی باد و کنترل فرسایش خاک بوده و خود منبعی برای تامین علوفه دام هستند، و باعث می شوند به این طریق جلگه ها و مناظر زیبا هم چنان باقی بمانند.

بهم زدن اکوسیستم بیابان

از سویی دیگر این گونه های گیاهی بیکانه، گیاهانی هستند که از محیط اصلی و زادگا بومی خود دور مانده و عنوان گونه های مهاجر را به خود اختصاص داده اند. علی رغم این که این گونه ها چطور جابه جا شده و به این نواحی رسیده اند، دریافته ایم که با گذر بیشتر زمان، ضرر این گونه ها بیشتر از نفشان خواهد بود.

ترجمه: آتنا هوایی

این محتوا اختصاصاً برای یاد بگیر دات کام تهیه شده است استفاده از آن با ذکر منبع همراه با لینک آن و نام نویسنده یا مترجم مجاز است
برچسب ها:



 

در یاد بگیر دات کام مشترک شوید و آخرین مطالب را در ایمیل خود دریافت نمایید

نظر شما چیست؟

پرسش های خود را در بخش پرسش و پاسخ مطرح کنید

محدودیت زمانی مجاز به پایان رسید. لطفا کد امنیتی را دوباره تکمیل کنید.




بستن تبلیغات

تبلیغات اینترنتی در یاد بگیر دات کام



صفحه ما را در فیس بوک دنبال کنید صفحه ما را در توییتر دنبال کنید صفحه ما را در  اینستاگرام دنبال کنید صفحه ما را در لینکداین دنبال کنید