سرطان و نشانه های آن

بافت های طبیعی بدن از سلول های مختلفی تشکیل شده اند که در کنار یکدیگر اعضایی مانند پستان را به وجود می آورند. سرطان وقتی ایجاد می شود که ماده ژنتیکی دی ان ای تغییر کند و رشد و تقسیم سلول از کنترل خارج شود. این تغییرات سبب می شود سلول های طبیعی، سرطانی شوند. هر قدر سن فرد بیشتر باشد، احتمال رخ دادن آن بیشتر خواهد بود. سرطان پستان معمولا در خانم های بالای 50 سال بیشتر رخ می دهد.

علل سرطان

بروز سرطان دلایل زیادی دارد. ژنتیک و ارث دلایل عمده آن است.

علایم و نشانه های سرطان پستان

وجود توده های کوچک و بزرگ سفت و بدون درد، تغییر در اندازه و شکل پستان، فرو رفتگی نوک یا سطح پستان و بزرگی وریدهای پستان، خون ریزی از نوک پستان به ویژه اگر با تومور همراه باشد، درد که معمولا نادر است، مشکلات پوستی مانند زخم شدن پوست یا تغییر رنگ آن به رنگ پرتقالی و بزرگی غدد لنفاوی زیر بغل همگی از نشانه های سرطان پستان است.

تشخیص سرطان

عکس برداری با اشعه ایکس، ماموگرافی، سونوگرافی، تصویر برداری هسته ای یا ام آر آی و نمونه برداری بافتی و معاینات ماهانه پستان توسط خود زنان در معاینه شخصی.

مشکلات روان پزشکی

در مراحل اولیه درمان، بیماران نه تنها به دلیل ابتلا به بیماری، بلکه به دلیل نوع درمان و عوارض نشئت گرفته از آن پریشانی بیشتری را گزارش می کنند. جراحی به عنوان نوعی درمان تهاجمی سرطان پستان، تجربه ای ناخوشایند و دردناک که بسیاری از بیماران در اثر از دست دادن پستان افسردگی و اضطراب زیادی را تحمل می کنند. علاوه بر این مشکلات ارتباطی و جنسی نیز گزارش شده است.

درمان سرطان پستان

جراحی نخستین اقدام در درمان توده سرطانی است. پرتو درمانی، دارو درمانی هورمونی و شیمی درمانی درمان  های رایج دیگر هستند. برخورداری از منابع حمایتی مناسب مانند حمایت عاطفی اطرافیان، وضعیت مالی خوب و تحصیلات بالا بر توان فرد در سازگاری با بیماری و دنبال کردن درمان ها می افزاید در حالی که تنهایی، عدم حمایت اطرافیان و مشکلات مالی در سازگاری با بیماری تاثیر منفی دارد.

راهبردهای مقابله ای برای بیماران سرطانی عبارت است از:

راهبردهای رفتاری شناختی، رفتار درمانی دیالکتیکی، مهارت های معنوی.

تنفس دیافراگمی، آرمیدگی، رویارویی با اجتناب ها، فعال شدن و یادگیری مهارت های مدیریت استرس، ارتباط و حل مسئله راهبردهایی رفتاری هستند.

فنون و مهارت های شناختی دو دسته است. دسته اول فنونی است مانند مراقبه، توجه برگردانی، توقف فکر و تجسم که یادگیری آن می تواند ذهن بیمار را از افکار اضطراب زا دور کند. دومین دسته از فنون و مهارت های شناختی برای تغییر و بازسازی افکار و باورهای منفی ناکارآمد به کار می آیند.

فنون تحمل پریشانی و تنظیم هیجانی فنون برگرفته از رفتار درمانی دیالکتیکی است که به بیماران کمک می کند پریشانی و هیجانات منفی را بهتر تحمل کنند.

واکنش به سرطان

شوک و ناباوری، خشم، چانه زدن و افسردگی واکنش های طبیعی و معمول افراد به فقدان هاست.

شیوه زندگی سالم

 در حالت بیماری و درد بدن بیش از هر زمانی به مراقبت احتیاج دارد. دارو درمانی برای کاهش درد کافی نیست و باید شیوه زندگی تان را تغییر دهید. شیوه زندگی سالم با رعایت این موارد امکان پذیر است:

تغذیه سالم، پرهیز از مصرف سیگار، مواد و الکل، تحرک و ورزش، پیشگیری و درمان بیماری های جسمانی مانند دندان درد، سرماخوردگی، اسهال و استفراغ و غیره، خواب سالم یعنی خواب منظم شبانه، کنترل و درمان درد

مهارت مدیریت استرس

استرس چه می کند؟

استرس تعادل روانی و فیزیولوژیکی بدن را به هم می زند.

استرس بر کارکردهای فرد در زمینه های مختلف تاثیر می گذارد و باعث می شود عملکرد فرد افت پیدا کند.

استرس بر کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی می گذارد.

استرس سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند و فرد را در برابر بیماری ها آسیب پذیر می کند.

استرس روند بهبودی را کند می کند.

استرس از توانایی شما در مقابله با مشکلات می کاهد.

علایم استرس:

بدن به پنج شکل در برابر استرس واکنش نشان می دهد. واکنش های بدن به استرس شامل علایم شناختی، هیجانی رفتاری، جسمانی و اجتماعی است.

علایم شناختی: افکار نگران کننده، ناتوانی در یاد آوری مطالب، ضعف توجه و تمرکز

علایم هیجانی: افسردگی، تحریک پذیری و اضطراب

علایم رفتاری: پرهیز از فعالیت، مشکلات خواب، ناتوانی در انجام وظایف شغلی، گریستن، بی قراری، تمایل به مصرف سیگار و مواد

علایم جسمانی: تنش عضلانی، گره کردن مشت ها، تعریق، لرزش، سر دردهای تنشی، بی علاقگی به رابطه جنسی، خستگی، احساس گرما و سرخ شدن و افزایش ضربان قلب

علایم اجتماعی: پرهیز از دیگران و فاصله گرفتن از آن ها، انزوا از جمع، تحریک پذیری و پرخاشگری همراه است.

کنترل استرس

برای کنترل علایم بدنی استرس فنون و مهارت های آرمیدگی، مراقبه، مقابله و حل مسئله، تغییر ارزیابی و تفسیر فرد و پذیرش کاربرد دارد.

مهارت های آرمیدگی

این مهارت تنفس دیافراگمی و انواع آرمیدگی را شامل می شود.

تنفس دیافراگمی: در تنفس دیافراگمی یا شکمی باید با شکم نفس بکشید. یک دست را روی سینه و دست دیگر را روی شکم بگذارید. با چهار شماره نفس را از بینی بگیرید، سه شماره مکث کنید و با 5 یا 6 شماره آن را به آرامی از دهان نیمه باز بیرون دهید. توجه کنید که هنگام تنفس شکم باید حرکت کند نه سینه.

آرمیدگی عضلانی پیش رونده: هر عضله مانند دست، ابرو، زبان، چانه، شانه و غیره را ابتدا به مدت 5 تا 10 ثانیه تنیده و در این حالت نفس را بگیرید و به مدت 10 تا 20 ثانیه آرمیده می شود یعنی نفس تان را به آرامی بیرون دهید. مثلا شانه ها را در جهت گوش تا جای ممکن بالا برید سپس به آرامی به حالت اول برگردانید. یا زبان را محکم به قسمت بالای دهان بچسبانید، در حالی که لب هایتان بسته است، به تنش موجود در ناحیه گلو توجه کنید سپس زبانتان را به حالت عادی برگردانید. یا دست ها را مشت کنید تا در مشت و بازو احساس تنش کنید دستان را از آرنج خم کنید و در عضله دو سر انقباض ایجاد کنید سپس به آرامی به حالت اول برگردانید.

آرمیدگی بدون تنش 5 تا 7 دقیقه: آرام و منظم نفس بکشید، با هر نفس، خود را آرمیده تر کنید و کاملا رها کنید. این مهارت را از عضلات سر شروع کنید و به عضلات پا برسید، پیشانی را شل، ابروها، پلک، آرواره، زبان و تمام قسمت های صورت را شل کنید… نفس عمیقی بکشید و دو ثانیه آن را نگه دارید به آرامی نفس را بیرون دهید.

آرمیدگی سریع: یک تا سه بار نفس عمیق بکشید و پس از هر بار دم هوا را به تدریج بیرون دهید. وقتی هوا را بیرون می دهید به آرامی زیر لب بگویید “آرام”. هر قسمت از بدن که دچار تنش است آرمیده و تلاش کنید عضلاتی را که در فعالیت درگیر نیستند، آرمیده نگه دارید.

مراقبه

دو نوع مراقبه داریم: مراقبه متمرکز و غیر متمرکز.

مراقبه متمرکز از فرد خواسته می شود که بر شیئی خاص متمرکز شود و به مدت 15 تا 20 دقیقه با حضور ذهن کامل به آن شی توجه کند.

مراقبه غیر متمرکز: باید ذهن خود را از هر اندیشه و تصویری خالی کنید و دقایقی به همین صورت بمانید و بر روند تنفستان متمرکز شوید.

مقابله

چگونگی مقابله با رویدادهای استرس زا به دو دسته مقابله هیجان مدار و مسئله مدار طبقه بندی می شود.

در مقابله هیجان مدار افراد در مواجهه با مشکلات، واکنش های هیجانی نشان می دهند مانند گریستن، خوابیدن، درد دل کردن و غیره. در مقابله هیجان مدار سالم، فرد به جای حل مشکل در صدد تخلیه هیجان های منفی است و این کار را با درد دل کردن، گریستن و در خود فرو رفتن انجام می دهد. در این روش در صدد کاهش نشانه های هیجانی هستند بدون این که به عامل زیر بنایی مشکل توجه کنند. در مقابله هیجان مدار ناسالم و زیان بار افراد روش های ناسالمی مانند پر خوری، سوء مصرف الکل و مواد، خودزنی، مصرف سیگار و پرخاشگری را برای مقابله مشکلات به کار می گیرند.

مقابله مسئله مدار شیوه ای سالم و کارآمد است که فرد به فکر حل مشکل است.

مراحل مهارت حل مسئله

پس از بروز مشکل فرد ممکن است با گریستن و درد دل کردن خود را تخلیه کند اما به دنبال آن تامل می کند و مشکلات را برای خود تعریف می کند سپس یک مشکل را انتخاب و راه حل هایی برای آن در نظر می گیرد. مثلا فرد در حال ترک متوجه می شود که مشکل عمده او عدم تفاهم با همسرش است او این مشکل کلی را خرد می کند در نتیجه با فهرست جدیدی از مشکلات کوچک مثل پول خرج کردن، مراقبت از فرزندان، مهمانی رفتن و وظایف خانه و غیره روبرو می شود. از بین این مشکلات یکی را انتخاب و راه حل را ارزیابی و اجرا می کند.

کنترل ارزیابی و تفسیر فرد از رویدادها

1- ارزیابی یک رویداد چنان سریع صورت می گیرد که در مواردی ممکن است حتی از آن آگاه نباشیم. در این روند افکاری منفی به ذهن می رسند که بسیار سریع و گذرا هستند و اغلب منفی اند و سبب ایجاد هیجان های منفی می شوند. ارزیابی ما از یک موقعیت استرس زا همیشه منطقی نیست و در موارد زیادی تحریف شده است. وقتی ارزیابی ها تحریف شده باشد، هیجان های منفی شدیدی به وجود می آید.

2- با تغییر افکار و باورهای منفی فرد در باره یک رویداد می توان بر هیجان ها و رفتار فرد تاثیر گذاشت.

3- خود گویی ها به سه دسته طبقه بندی می شود: خود گویی های بسیار مثبت، بسیار منفی و منطقی. برای مثال شخصی در برابر سرطان پستان می گوید چیز مهمی نیست، فقط دردی ساده است خود به خود خوب می شود (تلقی خوش بینانه) یا درد ناشی از این است که درمان بی فایده بوده و سرطان برگشته است (تلقی بدبینانه) و یا سینه ام درد می کند و باید با پزشک صحبت کنم و علت را بررسی کنم (خودگویی منطقی).

پذیرش مشکلات و رویدادهای استرس زا

در مواردی نمی توان با رویداد استرس زا مقابله کرد و تنها راه، پذیرش آن رویداد است. تسلیم در برابر مصیبت ها و ناملایمات، انرژی روانی فرد را آزاد می کند و توان وی را برای کنار آمدن با رویدادهای دردناک زندگی افزایش می دهد.

انواع حمایت کننده های اجتماعی

می توان حمایت های اجتماعی را به چهار دسته طبقه بندی کرد: حمایت های هیجانی، روانی، مادی و اطلاعاتی

حمایت های هیجانی: وجود افرادی که به ما توجه و محبت می کنند و به ما عشق می ورزند، به ما امید می دهند و احساس خوب بودن را در ما تقویت می کنند.

حمایت های روان شناختی: برخورداری از مشاوره و راهنمایی، درد دل با فردی که گوشی شنوا دارد و راه حل های مناسبی ارائه می کند و وجود کسی که بتوانید در کنار او هیجان های خود را تخلیه کنید و از ترس ها و احساسات منفی خود با وی حرف بزنید، از احساس درماندگی شما می کاهد و به شما آرامش می بخشد.

حمایت های مادی: دریافت کمک های مالی از خانواده، دوستان، دریافت وام هایی با بهره پایین، خدمات بیمه ای و دیگر خدمات درمانی، کمک های حرفه ای و شغلی همگی حمایت های مالی را در بر می گیرد.

حمایت های اطلاعاتی: ارائه اطلاعات درست به بیماران درباره سرطان معمولا از سوی پزشکان معالج و پرستاران صورت می گیرد. البته روان شناسان نیز می توانند در این رابطه سودمند باشند. جستجوی اینترنتی و مطالعه کتاب نیز بر آگاهی بیمار می افزاید.

تغییر افکار منفی

افکار منفی معمولا خود آیند هستند، یعنی خود به خود به ذهن می آیند و استرس زا هستند. افکار نگران کننده مربوط به آینده اضطراب ایجاد می کند و افکار منفی مربوط به گذشته یا نشخوار ذهنی با افسردگی در ارتباط است. بنابراین شناسایی افکار منفی و کنترل آن ها و تغییر و اصلاح آن ها برای پیشگیری از عود ضروری است.

وقتی افکار منفی به ذهنتان می آید، جای آن ها را با افکار منطقی نه لزوما مثبت عوض کنید. به چالش  کشیدن اعتبار افکار منفی باعث می شود اعتقاد شما به آن افکار کاهش یابد. به این ترتیب کنار گذاشتن آن ها آسان تر خواهد بود.

مهارت های معنوی

سه مهارت معنوی توکل، ذکر و بخشش وجود دارد که با یادگیری این مهارت ها به آرامش می رسید و از دام بی اعتمادی و هیجان هایی منفی که شما را در برگرفته است رها می شوید.

بخشش

بخشش یعنی گذشت و بخشیدن دیگری برای رفتار نامناسب و اشتباهی که با شما کرده است و بر اثر آن باعث شده است رنجیده و ناراحت شوید و آسیب ببینید. بخشش به شما کمک می کند تا از کینه، انزجار، خشم و خصومت درونی رها شوید و به آرامش برسید اما به معنای فراموش کردن بد رفتاری فرد نیست.

توکل

توکل به معنای اعتماد به خداوند و سپردن کارها و امور به اوست. فردی که به خدا اعتماد دارد بر این باور است که خداوند بهترین راهنما، مراقب و حمایت کننده است و در هر وضعیتی از او حمایت می کند و هرگز او را به حال خود نمی گذارد و کمک می کند تا مشکلات را پشت سر بگذارد. فرد با رویارویی با بحران ها و مشکلات احساس می کند پشتوانه عظیمی دارد و نیرویی برتر از او حمایت می کند. عده ای از بیماران برای شفا به خدا تکیه می کنند. این رویکرد را تقویت کنید به شرطی که بیماران درمان ها را نیز جدی بگیرند. شفا از پروردگار به امیدوار شدن هر چه بیشتر و آرامش شما کمک می کند.

ذکر

خدا را صبح و شب بسیار یاد کنید. (سوره احزاب، آیه 41 و 42)

ذکر به یاد خدا بودن و جاری کردن نام او بر زبان که پیوند و ارتباط عمیقی با خداوند به همراه دارد. مسلمانان نام های مختلف خداوند، بسم الله الرحمن الرحیم، صلوات و تسبیح حضرت زهرا را ذکی می کنند و به منظور آرامش آن ها را به زبان می آورند در کنار آن ذکر قلبی است که به معنای به یاد خدا بودن است. این نوع ذکر با حضور ذهن و توجه عمیق همراه است که فرد حضور خدا را احساس می کند. مزایای ذکر  شامل احساس آرامش، تقویت توجه و تمرکز، اتصال به منبع هستی یا پروردگار، اعتماد به نفس، احساس توانمندی، توجه بیشتر به خود و امیدوار شدن.

با عبادت، نماز، روزه و تلاوت قرآن به یاد خدا هستیم و به او نزدیک می شویم.

ارتباط زناشویی

ابتلا به سرطان پستان آثار و پیامدهای آن مانند درد، خون ریزی، از دست دادن وزن و نیز عوارض درمان سرطان مانند آسیب عصبی، خستگی، تهوع، تغییرات هورمونی ناشی از شیمی درمانی و رادیوتراپی نه تنها بر بیمار، بلکه بر خانواده و همسر او نیز تاثیر می گذارد به همین دلیل همه بیماران متاهل به مشاوره زوج درمانی نیازمندند.

ابتلای یک زن به سرطان پستان همیشه به تخریب رابطه زناشویی منجر نمی شود. بلکه در مواردی نیز به نزدیک تر شدن هر چه بیشتر زوج ها می انجامد و سبب می شود زوج ها قدر یکدیگر را بیشتر بدانند، از یکدیگر مراقبت کنند و بیش از گذشته از روابط زناشویی لذت ببرند.

بیماران رو به مرگ

برخی از بیماران سرطانی به نوع پیشرفته سرطان مبتلایند و پزشکان به آن ها و خانواده هایشان اعلام می کنند که سرطان در بدن بیمار گسترش یافته و به بهبودی آن ها امیدی نیست. گروهی همچنان درمان را دنبال می کنند و عده ای به اندازه ای ناامید می شوند که درمان را رها می کنند. هر دو دسته دچار شوک می شوند و نیازمند مداخلات روان شناسی هستند.

همه بیماران در حال مرگ از مراحل مشابهی گذر می کنند. آن ها با حیرت و انکار شروع می کنند و از مراحل عصبانیت، خشم و سپس درد و اندوه می گذرند. پس از آن با خدا وارد معامله می شوند و اگر نتیجه نگیرند، افسرده و غمگین می شوند. برای مدتی از دیگران جدا می شوند و ساکت می مانند و در نهایت به مرحله آرامش و پذیرش می رسند.

ملاقات با خانواده ها، آموزش، راهنمایی و حمایت عاطفی بسیار مهم است. در بهترین حالت بیماران رو به مرگ باید در منزل و در اتاق شخصی خود باشند و خدمات درمانی را در منزل دریافت کنند. این اقدام به ویژه برای کودکان بسیار ضروری است. لازم است خانواده با روحیه گرم و پذیرا از بیمار حمایت کنند و در کنارش باشند در ضمن انکار و پنهان کاری بی فایده است و باید با بیماران شفاف بود. امید به خداوند و دعا برای بهبودی بیمار یادآوری شود.

آموزش راهبردهای آرمیدگی مانند فنون تنفس دیافراگمی و آرمیدگی یکی از مهارت های ضروری برای تحمل درد و پریشانی و احساس آرامش در بیماران سرطانی پیشرفته و رو به مرگ است. در این خصوص از بیماران خواسته می شود در لحظه زندگی کنند و فقط به یک روز فکر کنند یعنی از یک صبح تا شب و تلاش کنند فقط برای یک روز از زندگی لذت ببرند و کاری که می خواهند انجام دهند.

آن چه مهم است این که بر کیفیت زندگی خود بیفزاییم و تلاش کنیم مدتی که در قید حیات هستیم از زندگی خود لذت ببریم و شاد باشیم، چون همه ما مهمان زمین هستیم و دیر یا زود این جا را ترک خواهیم گفت. قرآن کریم: هر نفسی طعم مرگ را می چشد.

تنظیم: سمیه مظفری

برگرفته از کتاب “مهارت های مقابله ای برای زنان مبتلا به سرطان پستان”، نویسندگان: دکتر شهربانو قهاری و دکتر جعفر بوالهری، انتشارات رشد.