تقریباً همه ایده‌های بزرگ از یک فرایند خلاقانه مشابه پیروی می‌کنند، و این مقاله توضیح می‌دهد که این فرایند چگونه کار می‌کند. درک این موضوع مهم است، زیرا تفکر خلاقانه یکی از مفیدترین مهارت‌هایی است که می‌توانید داشته باشید. تقریباً همه مشکلاتی که در کار و زندگی با آنها مواجه می‌شوید، می‌توانند از راه‌حل‌های نوآورانه، تفکر جانبی و ایده‌های خلاقانه بهره‌مند شوند.
هر کسی می‌تواند با استفاده از این پنج مرحله، خلاقیت را بیاموزد. این به این معنا نیست که خلاق بودن آسان است. کشف نبوغ خلاقانه نیازمند شجاعت و تمرین فراوان است. با این حال، این روش پنج‌مرحله‌ای می‌تواند فرایند خلاقیت را ساده‌تر کرده و مسیر تفکر مبتکرانه را روشن تر کند.
برای توضیح چگونگی کار این فرایند، اجازه دهید داستان کوتاهی را برای شما بازگو کنم.
مشکلی که به یک راه‌حل خلاقانه نیاز داشت
در دهه ۱۸۷۰، روزنامه‌ها و چاپخانه‌ها با مشکلی بسیار خاص و پرهزینه مواجه بودند. عکس و صنعت عکاسی در آن زمان یک رسانه جدید و هیجان‌انگیز بود و خوانندگان می‌خواستند تصاویر بیشتری ببینند، اما هیچ‌کس نمی‌توانست بفهمد که چگونه تصاویر را به‌سرعت و با هزینه کم چاپ کند.
مثلاً اگر روزنامه‌ای در دهه ۱۸۷۰ می‌خواست یک تصویر چاپ کند، باید یک حکاک را برای حکاکی دستی تصویر بر روی یک صفحه فولادی استخدام می‌کردند. این صفحات برای چاپ تصویر روی صفحه روزنامه استفاده می‌شدند، اما اغلب پس از چند بار استفاده می‌شکستند. این فرآیند حکاکی عکس بسیار زمان‌بر و پرهزینه بود.
فردی که برای این مشکل راه‌حلی ابداع کرد، فردریک یوژن آیوز نام داشت. او بعدها پیشگام در زمینه عکاسی شد و تا پایان کارش بیش از ۷۰ اختراع ثبت کرد. داستان خلاقیت و نوآوری او که اکنون آن را برای شما نقل می‌کنم، نمونه مفیدی برای درک پنج مرحله کلیدی فرایند خلاقیت است.
یک جرقه بینش
آیوز کارش را به‌عنوان کارآموز چاپ در ایثاکا، نیویورک آغاز کرد. پس از دو سال یادگیری جزئیات فرآیند چاپ، مدیریت آزمایشگاه عکاسی دانشگاه کرنل را بر عهده گرفت. او دهه بعدی زندگی خود را صرف آزمایش تکنیک‌های جدید عکاسی و آموختن در مورد دوربین‌ها، چاپخانه‌ها و اپتیک کرد.
در سال ۱۸۸۱، آیوز به یک جرقه بینش درباره یک روش چاپ بهتر دست یافت. آیوز گفت: «هنگامی که مشغول فرآیند فوتو استریوتایپ خود در ایثاکا بودم، بر روی مسئله فرآیند ترام مطالعه می‌کردم. شبی به حالت گیجی ذهنی درباره این مشکل به خواب رفتم، و وقتی صبح بیدار شدم، فرآیند و تجهیزات کامل آن را پیش روی خود، انگار بر روی سقف نمایش داده شده بود، دیدم.»
توضیح: ترام (به انگلیسی: Halftone ) به نقطه‌های ریزی که روی فیلم لیتوگرافی یا زینک یا سطح چاپ شده ایجاد می‌شوند و از تراکم یا شدت آنها، سایه روشن‌های تصویر شکل می‌گیرد ترام می‌گویند.
آیوز به‌سرعت این بینش را به واقعیت تبدیل کرد و در سال ۱۸۸۱ روش چاپ خود را ثبت اختراع کرد. او بقیه دهه را صرف بهبود آن کرد. تا سال ۱۸۸۵، او فرآیند ساده‌تری را توسعه داده بود که نتایج بهتری به همراه داشت. فرآیند آیوز، همان‌طور که بعدها شناخته شد، هزینه چاپ تصاویر را ۱۵ برابر کاهش داد و به مدت ۸۰ سال به‌عنوان روش استاندارد چاپ باقی ماند.
فرآیند چاپی که فردریک یوجین آیوز توسعه داد، از روشی به نام ” Halftone” استفاده می‌کرد که تصویر را به مجموعه‌ای از نقاط کوچک تبدیل می‌کرد. این تصویر از نزدیک به‌صورت مجموعه‌ای از نقطه‌ها دیده می‌شود، اما زمانی که از فاصله معمولی مشاهده می‌شود، این نقاط در هم ترکیب شده و تصویری با طیف‌های مختلفی از رنگ خاکستری ایجاد می‌کنند.
پنج مرحله فرایند خلاقیت
در سال ۱۹۴۰، یک مدیر تبلیغات به نام جیمز وب یانگ یک راهنمای کوتاه با عنوان «یک تکنیک برای تولید ایده‌ها» منتشر کرد. در این راهنما، او اظهار نظری ساده ولی عمیق در مورد تولید ایده‌های خلاقانه ارائه داد.
به گفته یانگ، ایده‌های نوآورانه زمانی شکل می‌گیرند که ترکیب‌های جدیدی از عناصر قدیمی ایجاد کنید. به عبارت دیگر، تفکر خلاقانه این نیست که چیزی کاملاً جدید از ابتدا خلق کنید، بلکه این است که آنچه که از قبل وجود دارد را به گونه‌ای ترکیب کنید که پیش از آن انجام نشده باشد.
مهم‌تر از همه، توانایی ایجاد ترکیب‌های جدید به توانایی شما در دیدن روابط بین مفاهیم بستگی دارد. اگر بتوانید پیوندی جدید بین دو ایده قدیمی ایجاد کنید، کار خلاقانه‌ای انجام داده‌اید.
یانگ باور داشت که این فرآیند ارتباطات خلاقانه همیشه در پنج مرحله رخ می‌دهد:
- آموختن و گردآوری مطالب جدید: در ابتدا یاد می‌گیرید. در این مرحله ابتدا بر یادگیری مطالب خاصی که مستقیماً با وظیفه شما مرتبط هستند تمرکز می کنید آنگاه مطالب عمومی را با شیفته شدن به طیف وسیعی از مفاهیم می آموزید.
- کار ذهنی عمیق بر روی داشته های فکری: در این مرحله، آنچه که آموخته‌اید را از زوایای مختلف بررسی می‌کنید و با آزمون و خطا ایده‌های مختلف را ترکیب می‌کنید.
- فاصله گرفتن از مشکل: در این مرحله، مشکل را به‌کلی از ذهن خود خارج کرده و کاری را انجام می‌دهید که برایتان هیجان انگیز است و به شما انرژی می دهد.
- به آن ایده فرصت بدهید دوباره به سراغتان بیاید: در برخی از لحظات، اما تنها پس از اینکه از فکر کردن به آن دست کشیدید، ایده با جرقه‌ای از بینش و انرژی به شما بازمی‌گردد.
- شکل دادن و توسعه ایده بر اساس بازخورد: برای موفقیت هر ایده‌ای، باید آن را به دنیا ارائه دهید، به نقدها پاسخ دهید و در صورت نیاز آن را تعدیل کنید.
ایده در عمل
فرآیند خلاقانه‌ای که فردریک یوجین آیوز از آن استفاده کرد، نمونه‌ای کامل از اجرای این پنج مرحله است.
اول، آیوز مطالب جدیدی جمع‌آوری کرد. او دو سال به‌عنوان کارآموز چاپخانه کار کرد و سپس چهار سال مدیریت آزمایشگاه عکاسی دانشگاه کرنل را بر عهده داشت. این تجربیات به او منابع زیادی داد تا بتواند ارتباطاتی میان عکاسی و چاپ برقرار کند.
دوم، آیوز شروع به کار ذهنی عمیق روی تمام چیزهایی کرد که یاد گرفته بود. تا سال ۱۸۷۸، او تقریباً تمام وقت خود را به آزمایش تکنیک‌های جدید می‌گذراند و دائماً روش‌های مختلفی را برای ترکیب ایده‌ها بررسی و آزمایش می‌کرد.
سوم، آیوز از مشکل فاصله گرفت. در این مورد، او برای چند ساعت به خواب رفت تا زمانی که بینش خود را دریافت کرد. کنار گذاشتن چالش‌های خلاقانه برای مدت طولانی‌تر هم می‌تواند مؤثر باشد. مهم نیست که چه مدت از مسئله فاصله می‌گیرید، باید کاری را انجام دهید که شما را علاقه‌مند و فکرتان را از مشکل دور کند.
چهارم، ایده به او بازگشت. آیوز با راه‌حل مشکلش که پیش رویش قرار داشت، از خواب بیدار شد. (به‌طور شخصی، من اغلب زمانی که دراز کشیده‌ام تا بخوابم، ایده‌های خلاقانه به ذهنم خطور می‌کنند. وقتی به مغزم اجازه می‌دهم که کار روزانه را متوقف کند، راه‌حل به‌سادگی نمایان می‌شود.)
در نهایت، آیوز سال‌ها ایده‌اش را اصلاح کرد. او در واقع جنبه‌های زیادی از این فرآیند را بهبود داد و حتی یک اختراع دوم ثبت کرد. این نکته‌ای حیاتی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود. به‌راحتی می‌توان عاشق نسخه اولیه ایده خود شد، اما ایده‌های بزرگ همواره در حال تحول هستند.
فرآیند خلاقیت به صورت خلاصه
ایده، دستاوردی از برقراری ارتباط است، و در بهترین حالت خود تبدیل به استعاره ای خوب خواهد شد.– رابرت فراست
فرایند خلاقیت عمل برقراری ارتباطات جدید بین ایده‌های قدیمی است. بنابراین، می‌توان گفت تفکر خلاقانه در عمل همان شناخت روابط بین مفاهیم است.
یکی از راه‌های مواجهه با چالش‌های خلاقانه، پیروی از فرآیند پنج مرحله‌ای است که شامل ۱) جمع‌آوری مطالب و آموختن، ۲) کار عمیق ذهنی روی آنها، ۳) فاصله گرفتن از مسئله، ۴) اجازه دادن به بازگشت طبیعی ایده به ذهن و ۵) آزمون ایده در دنیای واقعی و تنظیم آن بر اساس بازخوردها است.
خلاق بودن به این معنا نیست که اولین (یا تنها) فردی باشید که به یک ایده فکر می‌کند. بیشتر اوقات، خلاقیت در واقع درباره ارتباط دادن ایده‌ها به هم است.
نوشته: جیمز کلیر
ترجمه: علی یزدی مقدم
مختصری درباره نویسنده:
جیمز کلیر نویسنده و سخنران معروف در حوزه عادت‌ها، رشد فردی و بهره‌وری است. او به‌خاطر کتاب پرفروش «عادت‌های اتمی» (Atomic Habits) شناخته می‌شود، که در آن به تحلیل علمی و روانشناختی عادت‌ها می‌پردازد و به خوانندگان راهکارهایی عملی برای ایجاد تغییرات مثبت و پایدار در زندگی‌شان ارائه می‌دهد. این کتاب نه‌تنها محبوب شد، بلکه به یک منبع معتبر و جامع در زمینه تغییر عادت‌ها تبدیل شده است و مورد استقبال گسترده در سراسر جهان قرار گرفته است.
جیمز کلیر با تخصص در ساده‌سازی مباحث پیچیده روانشناسی عادت‌ها، توانسته است اصول کاربردی برای ایجاد عادت‌های کوچک اما مؤثر را به شکلی ملموس و قابل اجرا برای خوانندگان بیان کند. او اعتقاد دارد که تغییرات کوچک و پیوسته می‌توانند تأثیرات بزرگی در طولانی‌مدت داشته باشند، و با همین رویکرد در کتابش، به مفاهیمی چون «بهبود ۱ درصدی» و «اثر مرکب» می‌پردازد.
کلیر علاوه بر «عادت‌های اتمی»، نویسنده مقالات و نوشته‌های آنلاین پرمخاطبی است که در آنها به موضوعاتی مانند بهبود عملکرد فردی، کارایی، و توسعه عادات مثبت پرداخته است. او در وب‌سایت خود نیز مقالات مفید و کاربردی درباره عادت‌ها، تصمیم‌گیری و راهکارهای عملی برای بهبود زندگی روزمره ارائه می‌دهد. به‌طور کلی، تبحر کلیر در ارائه راهکارهایی ساده اما اثربخش برای تغییر رفتارها و عادت‌ها او را به یکی از مراجع معتبر در این حوزه تبدیل کرده است.
