بازی شطرنج یکی از مهم ترین بازی ها در زمینه آموزش و پرورش است. در ابتدا شطرنج یک آموزش تئوری پایه دارد که شامل این بخش ها است: به کار گیری حافظه، الگوشناسی، تصمیم گیری و کیش و مات است. عملکرد مختلف دو بازیکن شطرنج یکی از این نتایج را برای هر فرد به وجود می آورد: یا پیروزی یا شکست.
درباره جان آرتیس بیشتر بدانید
جان آرتیس: من 27 سالم است و مدرک لیسانس زبان روسی و آلمانی دارم. همچنین مدرک کارشناسی ارشد در رشته زبان شناسی دارم. در حال حاضر برای دانش آموزان خارجی انگلیسی تدریس می کنم. غیر از روسی و آلمانی به 3 زبان دیگر صحبت می کنم: اسپانیایی، ایتالیایی و پرتقالی.
من 4 سال قبل، از شطرنج بهره زیادی بردم و به دقت روش بابی فیشر را دنبال کردم. در سال 1972 برای طراحی سری سوالات آزمون روان سنجی پذیرفته شدم تا استعداد وتوانایی ویژه بازیکن ها را مشخص کنم. تشخیص استعداد بازیکن ها به شطرنج، تجربه خوشایندی است که من را از تدریس زبان خارجه به سمت شطرنج کشاند. من همین طور با شطرنج بازان معروف مانند بنت لارسن و ریوس کاردوسو برای مجلات و نشریه ها مصاحبه می کردم. من تصمیم گرفتم ماشین آموزشی را بر پایه احتمال شرطی شدن کنش گر پرورش دهم. در حال حاضر بر روی استعداد زنان در شطرنج تحقیق می کنم.
شطرنج یک سیستم بسته است. تعداد و تغییر حرکت های احتمالی، محدود است، اگرچه این تعداد خیلی زیاد است. به علت بسته بودن سیستم شطرنج، می توان این بازی را برای مطالعه تجزیه، تحلیل و سازمان یافته کرد درست مانند موزیک، حساب دیفرانسیل و انتگرال یا یک زبان خارجی.
بار اول بازیکن از روی یک الگو طبق قاعده و دستور بازی شطرنج، شروع، وسط بازی و پایان بازی را پیش می رود. اگر هوش بازیکنی که از روی الگو کار می کند، بالا باشد یادگیری بازی بسیار سریع صورت می گیرد.
با مقدمه بالا می خواهم درباره تاثیر بازی شطرنج در یادگیری و آموزش بحث کنم. در طی دو سالی که تحقیقات روان شناختی شطرنج را دنبال می کردم، دریافتم حرکات و روند این بازی سبب تاثیرات مثبت زیادی بر روی انسان می شود در زیر به بعضی از این تاثیرات مثبت اشاره می کنم:
بهتر شدن حافظه
بازیکنان شطرنج از این که حافظه شان بهتر شده است تعجب می کنند. تاثیر مثبت در حافظه، زمانی نتیجه بهتری می دهد که به طور حضوری شطرنج بازی کنند و بعد از بازی با فرصت، آن را تحلیل و تجزیه کنند. اصل بازی شطرنج به این صورت است که دو نفر حضوری در مقابل هم، مهره ها را به شکل های مختلف صف آرایی کنند. (پوزیسیون یا چینش مهره ها، پیش بینی حرکت مهره های شطرنج، حرکت قطری یا عمودی مهره ها، یادداشت برداشتن و…).
شطرنج اثر عمیقی روی قسمت حافظه مغز می گذارد. واداشتن مغز به فعالیت از نوع دیداری نسبت به دیگر انواع آن، تاثیر بهتری روی حافظه می گذارد، بنابراین، شطرنج گزینه خوبی برای تقویت حافظه بصری است. شطرنج برای تقویت حافظه به یاد آوردن نیز موثر است.
بسیاری از افرادی که من روی آن ها تحقیق کردم، خاطره ها را تیره و گنگ به یاد می آوردند ولی وقتی بازی شطرنج را به طور جدی دنبال کردند، ادعا می کنند اتفاقات و خاطره های گذشته را با جزییات و شفاف به یاد می آورند. به نظر می رسد شطرنج، یک تمرین دهنده عالی حافظه است که برای تمام اموری که وجود حافظه در آن ها ضروری است، اثر مثبت می گذارد.
قدرت استدلال بالا
من باور نمی کنم که افراد با قوه ذهنی بالایی برای استدلال کردن متولد می شوند! من معتقدم استدلال کردن به وجود می آید و پیشرفت می کند و از نظر روان شناسی به آموزه های انسان بستگی دارد.
قدرت استدلال بالا در شطرنج، جزء اصول این بازی است و اساس آن از یک الگو و دستور تبعیت می کند ولی نه همه بازی. بسیاری از بازیکنان شطرنج که با آن ها مصاحبه کردم معتقدند، شطرنج حس استدلال کردن بی نظیری را در انسان ایجاد می کند که در دیگر امور زندگی می توان از این حس نتیجه خوب و موفقی گرفت. آن ها احساس می کنند در جایی که بین دو راهی نیاز به تصمیم گیری است اشتباه کمتری مرتکب می شوند.
ملاحظه و تحلیل
ملاحظه به معنای آگاهی و هشیاری است. شطرنج توانایی منحصر به فردی به بازیکن خود می دهد تا از جزییات و ظرافت های هر موقعیتی آگاه باشد. بازیکن یاد می گیرد که تمام جزییات صفحه بازی را به دقت مشاهده کند و حرکت ها و موقعیت های مهم و غیر مهم را از یکدیگر تمیز دهد. در زمان کوتاهی، بازیکن یاد می گیرد تا جزییات را خوب ببیند. دانشجویانی که شطرنج بازی می کنند به خوبی تشخیص می دهند که چه موقع برای امتحان مطالعه کنند، مسایل مهم را از غیر مهم تشخیص می دهند. او یاد می گیرد که خوب مشاهده کند و این بسیار مهم است. در این عرصه او محاسبات ذهنی خود را بر پایه مشاهده و آگاهی از اصول و قاعده بازی تحلیل می کند.
وقتی بازیکن به دقت موقعیت مهره ها را نگاه می کند بنابراین حرکتی انجام می دهد که یک برتری برای او به حساب می آید در ضمن این که بر اساس اصول و قاعده بازی حرکت کرده است. تمام کسانی که من با آن ها مصاحبه کردم معتقدند که نسبت به قبل، قدرت استدلال کردن و مواجهه با مشکلات برای آن ها راحت تر شده است. آن ها می دانند که با الگوپذیری از قواعد پایه شطرنج توانایی بیشتری در حل مسایل ریاضی پیدا کرده اند.
شرطی شدن فعال
در شرطیشدن فعال، بازیکن یاد میگیرد که بین یکی از رفتارهای خودش، با یک پاداش یا تنبیه ارتباط برقرار کند.
مهم ترین قسمت شطرنج مربوط به آموزش هایی است که مستقیما به یادگیری شخص بستگی دارد. در روان شناسی انسانی، شرطی شدن فعال بستگی به عملکرد او، مشاهداتش و چگونگی واکنش به عملکرد طرف مقابل دارد. در شطرنج، جاگیری های صحیح، مهم است. بازیکن بر اساس قوانین بازی حرکت می کند، و در نتیجه تحلیل ها و مشاهداتش، تصمیم می گیرد چه حرکتی انجام دهد. بعد از حرکت طرف مقابل، بازیکن نتیجه حرکت قبلی خود را در این فرایند می بیند. از این تجربه، او آموزه جدیدی یاد می گیرد. و از این آموزه ها در بازی و حرکت بعدی بهره می برد.
شطرنج تقریبا از اکثر رشته های دانشگاهی کامل تر است. در بسیاری از آموزش ها، یادگیرنده هیچ موقع شانس این که براساس مشاهدات و تحلیل خود عمل کند را به دست نمی آورد. بنابراین روند یادگیری ناقص است و یادگیرنده آموزه های خود را تا آموزش بعدی کنار می گذارد. پس در گفتگوهای روان شناسی این شخص، متوجه تقویت منفی و پسرفت شخص می شوید. در شطرنج یادگیرنده تقویت مثبتی دریافت می کند. او به سرعت، نتیجه حرکت و تحلیل خود را خواهد دید.
شطرنج یک بازی عجیب است، و به عنوان یک علم یا هنر در مدرسه های شطرنج یا دانشگاه های بسیاری از کشورها آموزش داده می شود. فواید شطرنج در آموزش و پرورش شخص واضح و آشکار است.
با استاد بزرگ شطرنج، جان تیمان و بنت لارسن مصاحبه ای انجام شد هر دو درباره موفقیت خود در مرحله مقدماتی و پیشرفته در کشورشان صحبت کردند. تیمان گفت: “در آینده وضعیت شطرنج در مدرسه های شطرنج بهتر و بهتر خواهد شد. اکنون استادان ماهر به بچه ها آموزش شطرنج می دهند.” و لارسن توضیح داد: “در مدارس معمولی درجه نهم و دهم، دانش آموزان می توانند شطرنج را به عنوان فعالیت جانبی در مدرسه انجام دهند… درباره شطرنج در مدرسه ای در دانمارک توضیح دهم که دارای تشکیلاتی غیر از فدراسیون شطرنج دانمارک است. این مدرسه تعداد زیادی صفحه و مهره های شطرنج را تهیه کرده است که بعد از کلاس های آموزشی مدرسه ساعت ها دانش آموزان مشغول بازی می شوند. این کار در مدارس رایج شد.” من امیدوارم آموزش، کنفرانس ها و جلسات شطرنج در برنامه آموزشی دانشگاه جزء دروس پایه قرار گیرد.
در جمهوری شوروی، یک دانش آموز قبل از تاسیس ورزشگاه، تخصص استادی شطرنج را کسب کرده بود! بله این دانش آموز، آناتولی کارپاو بود که پایان نامه خود را درباره بازی بابی فیشر نوشت. در پایان من دست دارم از استعداد سوویت جی ام و استاد شطرنج الکساندر کوتاو یاد کنم. “او با کار و مطالعه و علاقه زیادی که به شطرنج داشت به این رشته جذب شد. تجربه شخصی من این است که نه تنها شطرنج من را از مطالعه و درس باز نداشت، بلکه درک و قدرت استدلال من را نیز بالا برد.”
نوشته: جان آرتیس
ترجمه: سمیه مظفری
مطالب مرتبط:
- خلاقیت، ورزش و کودکان
- روش هایی برای صرفه جویی در مصرف آب در منزل
- كشور هايي با بيشترين ميليونرها
- این خانم چند سال دارد؟
- برنامه ی مدیریت زباله جام جهانی: فراتر از انتظارات