سنگ کلیه یکی از دردناک ترین اختلالات اورولوژیک است که از قرن ها پیش وجود داشته است. دانشمندان سنگ کلیه را در جسد مومیایی انسان های مصری مربوط به 7000 سال پیش یافته اند.

متاسفانه سنگ کلیه از معمول ترین اختلالات مجاری ادراری است. سالانه حدود 3 میلیون نفر دچار سنگ کلیه می شوند که بیش از نیم میلیون از آن ها به اورژانس مراجعه می کنند.

بسیاری از افراد دچار سنگ کلیه بدون هیچ مداخله ی پزشکی، سنگ از بدن دفع می شود.

سنگ ها دارای علایم یا عوارضی هستند که با روش های مختلف درمان می شوند و بسیاری از آن ها نیز نیاز به درمان های مهم پزشکی ندارند.

آشنایی با مجاری ادراری

مجاری ادراری شامل: کلیه ها، لوله های انتقال دهنده ی ادرار از کلیه به مثانه (حالب)، مثانه و مجرای پیشاب است.

کلیه ها دو اندام لوبیایی شکل هستند که زیر دنده ها به سمت قسمت میانی پشت در دو طرف ستون فقرات قرا گرفته اند. کلیه ها، آب اضافی را از خون گرفته و به شکل ادرار از بدن دفع می نمایند. همچنین توازن ثابتی بین نمک و دیگر مواد خون ایجاد می کنند. کلیه ها هورمون هایی را تولید می کنند که به ساخت استخوان های محکم کمک می کنند و سلول های قرمز خونی را می سازند.

مجاری نازک ادراری یا حالب، ادرار را از کلیه ها به مثانه هدایت می کنند. دیواره های قابل انعطاف مثانه، مانند یک بادکنک، کشیده و منبسط می شود تا ادرار را در خود ذخیره کند. زمانی که ادرار از مجرای پیشاب تخلیه می شود، مثانه خالی شده و دیواره های آن به سمت یکدیگر کشیده می شوند.

سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه یک توده سخت و جامد است که به شکل کریستال هایی از ادرار در مجاری ادراری جدا می شوند. به طور طبیعی، ادرار دارای ساختار شیمیایی است که از تشکیل کریستال ها به شکل سنگ جلوگیری می کند. این ساختار بازدارنده، در افراد مختلف به طور یکسان عمل نمی کند، بنابراین برخی افراد دچار سنگ می شوند. اگر کریستال ها خیلی نازک و کوچک باشد، از مجاری ادراری عبور می کند و حتی بدون این که متوجه شوید از بدن خارج می شود.

سنگ های کلیه ترکیبات شیمیایی متفاوتی دارد. معمول ترین نوع سنگ محتوای کلسیم، اگزالات یا فسفات است. این ترکیبات بخشی از رژیم غذایی معمول افراد است که برای ساخت قسمت های مهمی از بدن مثل استخوان ها و عضلات مهم است.

نوعی از سنگ باعث عفونت در مجاری ادراری می شود که استروایت یا عفونت سنگ نامیده می شود. نوع دیگر سنگ، سنگ های اسید اوریک هستند که شیوع کمتری دارند و سنگ های سیستین نیز نادر هستند.

پزشکان با استفاده از روش هایی، محل سنگ در مجاری ادراری را تشخیص می دهند.

چه کسانی مبتلا به سنگ کلیه می شوند؟

به دلایل ناشناخته، بسیاری از افراد مبتلا به سنگ کلیه در آمریکا بیش از 30 سال سن دارند. در اواخر دهه 1970، کمتر از 4% مردم بیماری شبیه سنگ کلیه داشتند. در دهه 1990، به بیش از 5% افزایش پیدا کرد. سفید پوستان بیش از نژاد آمریکایی سیاه پوست مستعد سنگ کلیه هستند. سنگ ها بیشتر در مردان اتفاق می افتد. شیوع آن در مردان 40 تا 70 ساله بیشتر است. در زنان، شیوع سنگ در دهه 50 سالگی عمر بیشتر است.

وقتی فردی بیش از یک بار مبتلا سنگ کلیه می شود، احتمال ایجاد سنگ های دیگر نیز در او افزایش می یابد.

چه عواملی باعث سنگ کلیه می شود؟

پزشکان به درستی نمی دانند که چه عواملی باعث تشکیل سنگ کلیه می شود.

• برخی غذاها در افرادی که مستعد سنگ هستند، تشکیل سنگ را افزایش می دهد.

• فردی که سابقه ی سنگ کلیه در خانواده دارد ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار گیرد.

هایپرآکسولوریا ((cyctinuria) و سیستین یوریا (hyperoxaluria دو بیماری نادر دیگر هستند که اختلالات متابولیکی در آن ها سبب ایجاد سنگ های کلیه می شوند.

• در بیماران هایپرآکسولوریا بدن اگزالات (نوعی نمک) اضافه تولید می کند. زمانی که ادرار محتوای اگزالات بیش از اندازه قابل حل در ادرار باشد، کریستال ها ته نشین می شود و سنگ شکل می گیرد. این بیماران اغلب سنگ کلیه ی اگزالات کلسیمی دارند.
• در بیماری  سیستین یوریا اسید آمینه ای که در ادرار حل نمی شود به شکل سنگ های سیستین دفع می شود.
• هایپر کلسی یوریا (hypercalciuria) یک بیماری ارثی است که باعث ایجاد سنگ در نیمی از بیماران می شود. کلسیم اضافی از غذا جذب می شود و در ادرار قرار می گیرد، این سطح بالای کلسیم در ادرار باعث ایجاد کریستال های کلسیمی اگزالاتی یا کلسیمی فسفاتی در کلیه ها یا قسمت های دیگر مجاری ادراری می شود.
• هایپریوریکوسوریا (hyperuricosuria) نیز اختلالی است که در آن مقدار بیش از حد نرمال اسید اوریک در ادرار دیده می شود.
• خوردن بیش از حد ویتامین D
• عفونت های مجاری ادراری
• انسداد مجاری ادراری.
• برخی داروهای ادرار آور و آنتی اسیدهایی که پایه ی کلسیمی دارند ممکن است خطر سنگ کلیه را با افزایش مقدار کلسیم در ادرار، افزایش دهند.
• سنگ های اگزالاتی کلسیمی ممکن است در افرادی که التهابات مزمن روده ای شکمی دارند، ایجاد شود. مثلا سنگ های استروایت در افرادی ایجاد می شود که عفونت ادراری دارند. برخی داروهایی که برای مبتلایان به ایدز تجویز می شوند، ممکن است خطر سنگ های کلیه را افزایش دهند.

خوراکی و نوشیدنی هایی که دارای اگزالات است

افرادی که مستعد ایجاد سنگ های اگزالات کلسیمی هستند، از پزشک خود می پرسند که چه خوراکی هایی حاوی اگزالات هستند تا بتوانند از خوردن چنین غذاهایی اجتناب کنند چون این ماده در ادرار آن ها بیش از حد طبیعی است.

خوراکی هایی که مقادیر زیادی اگزالات دارند به ترتیب از بالا به پایین

• ریواس
• اسفناج
• چغندر
• گیاهک گندم که هنگام آسیاب کردن جدا می شود
• آجیل سویا
• بادام زمینی
• بامیه
• شکلات
• چای سیاه هندی

خوراکی هایی که مقادیر متوسطی اگزالات دارند به ترتیب از بالا به پایین

• جوی پوست کنده
• انگور
• کرفس
• فلفل سبز
• تمشک قرمز
• توت فرنگی
• مربای نارنج
• جگر

نشانه های سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه در بسیاری موارد هیچ نشانه ای ندارد. معمولا، اولین نشانه ی سنگ کلیه، درد خیلی زیاد است این درد به علت این است که سنگ در مجاری ادراری حرکت می کند و مسیر جریان ادرار را مسدود می کند. برخی افراد احساس سوزن سوزن می کنند، درد در پشت و اطراف کلیه یا در ناحیه پایین شکم محدود می شود. گاهی دچار حالت تهوع و استفراغ می شوند. سپس درد به کشاله ی ران منتقل می شود.

اگر سنگ خیلی بزرگ است و به راحتی دفع نمی شود، درد در ماهیچه های دیواره ی نازک حالب ادامه می یابد و احساس فشار در شکم احساس می کنند. اگر سنگ حرکت کند و شخص حرکت و دفع سنگ را متوجه شود، ممکن است در ادرار خون مشاهده شود و ادرار صورتی رنگ شود. چنانچه سنگ به پایین حالب حرکت کند، شخص احساس ادرار زیاد و یا سوزش در هنگام ادرار کردن دارد.

اگر تب داشتید و یا تب با هر یک از علایم بالا همراه بود، یک عفونت وجود دارد. در این حالت شخص باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کند.

چگونه سنگ کلیه تشخیص داده می شود؟

گاهی سنگ ها خاموش هستند یعنی هیچ علایمی ندارند و با اشعه ایکس در یک چکاب، تشخیص داده می شوند. اگر سنگ ها خیلی کوچک باشند، از بدن بدون این که حتی متوجه شوید، دفع می شوند. اغلب سنگ های کلیه در سونوگرافی با اشعه ایکس دیده می شوند در این حالت شخص با دیدن خون در ادرار و یا درد شدید به پزشک مراجعه می کند. این تصاویر تشخیصی، به پزشک اطلاعاتی را در مورد اندازه و محل قرارگیری سنگ می دهد.

آزمایش ادرار و خون برای تشخیص مقدار بیش از حد موادی که ممکن است اندازه ی سنگ را بزرگ تر کند، کمک می کند.

پزشک ممکن است سی تی اسکن و یا پیلوگرام داخل وریدی (IVP) را پیشنهاد کند تا برای تشخیص و درمان موثرتر کمک کند.

صفحه بعد >>