مغز دارای دو نیمکره است که هر کدام به چهار لوب تقسیم می شوند. هر لوب مسئول توابع مختلف است. برای مثال لوب جلویی و پیشانی (در زیر به آبی) مسئول تصمیم گیری و برنامه ریزی است؛ بخش گیجگاهی (به رنگ سبز) برای زبان و حافظه؛ و بخش آهیانه ای (به رنگ زرد) برای مهارت های فضایی. لوب پس سری (قرمز رنگ) کاملا به تصور و خیال اختصاص داده شده است؛ بنابراین این بخش جایی است که توهم های بصری اتفاق می افتد.
لوب جلویی مغز و پیشانی حدود 41٪ از کل قشر مغزی؛ بخش گیجگاهی 22٪؛ بخش آهیانه ای 19٪؛ و لوب پس سری 18٪ را نشان می دهند. چگونه سیستم بصری شکل ها، رنگ ها، اندازه ها و غیره را پردازش می کند. این موضوع برای دهه های مختلف تحقیق شده است. یکی از راه های درک بیشتر در مورد این سیستم این است که نگاه کنیم چگونه می توانیم مغز را فریب دهیم، یعنی اینکه چگونه مغز به توهم های بصری و خطای دید واکنش نشان می دهد.
در زیر از 10 سوال از انواع خطاهای دید آورده شده است. به دقت به آنها نگاه کنید و سعی کنید پاسخ آنها را بیابید و بیش از همه از این خطاهای دید لذت ببرید. پاسخ های تشریحی در انتهای صفحه آمده است.
1- آیا مربع های داخل مربع های آبی و زرد همه یک رنگ هستند؟
2- خطوط افقی راست یا کج شده اند؟
3- آیا حلقه ها ثابت یا در حال حرکت هستند؟
4- چگونه این فیل این تعداد پا دارد؟
5- آیا می توانید ماهی را در این تُنگ ببینید؟ در حدود 10 تا 20 ثانیه در تصویر زیر به نوار زرد در وسط ماهی نگاه کنید. سپس نگاه خود را به تُنگ ماهی حرکت دهید.
6- آیا دو خط افقی هم اندازه هستند؟
7- آیا نقاط خاکستری در تقاطع خطوط سفید وجود دارند و دیده می شوند؟
8- آیا دو حلقه نارنجی در وسط شکل ها با اندازه یکسان هستند؟
9- آیا چهره لینکلن طبیعی است؟
10- آیا می توانید در تصویر زیر، یک کودک را ببینید؟
پاسخ های تشریحی را در انتهای صفحه می ببینید.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1- اثر بازولد
در اثر بازولد رنگ قرمز در مجاورت رنگ سفید روشن تر به نظر میرسد. همین رنگ در کنار رنگ مشکی تیره تر مشاهده میشود.
اثر بازولد یکی از انواع خطای دید است. اسم این خطای دید از نام کاشف آن یعنی ویلیام ون بازولد گرفته شده است. او کشف کرد که رنگ ممکن است در مجاورت رنگ های دیگر به گونه دیگری به نظر آیند.
رنگ مربع های کوچکتر در داخل مربع آبی و زرد همگی یکسان هستند. با اینکه به نظر می رسد متفاوت باشند ولی با توجه به اثر بازولد این رنگ در کنار دو رنگ مجاور خود یعنی آبی و زرد متفاوت به نظر می رسد.
2- توهم دیواری
خطوط افقی راست هستند، هرچند که این گونه به نظر نمی آیند. در این توهم، الگوهای عمودی زیگزاگ مانع درک افقی ما می شوند.
3- توهم حرکت
به نظر می رسد حلقه ها حرکت می کنند، حتی اگر آنها ایستا باشند. این به خاطر اثرات شناختی تعامل رنگ های متنوع و موقعیت شکل است.
4- تصویر تعداد پاهای این فیل حیله و تزویر نیست بلکه خطای دید است همچنین شامل برخی از خطوط ذهنی مانند مثلث کانیزسا در زیر است. این خطای دید معروف، که برای اولین بار توسط گایتانو کانیزسا روانشناس ایتالیایی مطرح شد، از دو نوع مختلف قطعات (تصاویر) تشکیل شده است. علی رغم اینکه این قطعات به هم متصل نیستند، اما نحوه چیدمان آنها، در ذهن، شکل سومی (مثلث سفید) را بوجود آورده که در واقع وجود خارجی ندارد. اما ذهن ما به روشنی آن را می بیند. حتی اگر هیچ مثلثی در آن وجود نداشته باشد. این اثر باعث می شود یک محیط مرئی را متصور شوید. این محیط مرئی توسط اشکال اطراف آن ایجاد شده است.
5- پس تصویر یا پس دید
پس تصویر یکی از توهّمات نورانی است که به حالتی اشاره میکند که تصویر، پس از اینکه از دید فردی خارج شده است، همچنان مشاهده میشود. یکی از پس تصویرهای متداول که به راحتی قابل تجربه است، هنگامی است که مدتی به یک منبع نور خیره میشوید و زمانی که نگاه خود را از آن بر میدارید، اثرات و تصویری از آن را همچنان مشاهده میکنید. در هنگام مشاهده پس تصویر، در مواردی که نور در محیط زیاد است، بستن چشم به احساس رنگهای پس تصویر کمک میکند.
آیا یک ماهی درون می بینید؟ نه شما فقط یک پس تصویر را تجربه کرده اید. در شبکیه چشم شما، سه نوع گیرنده رنگ (مخروط) وجود دارد که بیشتر به قرمز، آبی یا سبز حساس هستند. هنگامی که شما برای یک مدت طولانی به رنگ خاصی خیره می شوید، این گیرنده ها “خسته” می شوند. هنگامی که پس از آن به یک پس زمینه دیگر نگاه کنید، گیرنده هایی که خسته هستند نیز کار نمی کنند. بنابراین، اطلاعات از همه گیرنده های مختلف رنگ در تعادل نیست. این رنگ پس تصویر یا پس دید را ایجاد می کند.
6- خطای ادراکی مولر-لایر
دو خط افقی با طول یکسان هستند، حتی اگر خط پایینی به نظر طولانی تر برسد. همان طور که می دانید زاویه بصری با کم شدن فاصله، کوچکتر می شود، به طوری که مغز به طور خودکار اشیا را در فواصل دورتر می گیرد تا بزرگتر دیده شود.
به طور کلی، خطوطی که در ابتدا یا انتهای آنها اضافه یا بخش آویخته ای، یا فلاپ های درونی مانند گوشه ای از یک ساختمان دارند که نسبتا نزدیک ترین نقاط کل جسم هستند. به طور مشابه، خطوط با فلاپ های بیرونی در فاصله دورتر یافت می شوند، همانند دورترین گوشه ی یک اتاق. بنابراین در تصور مولر-لایر، مغز، خط را با فلاپ های بیرونی درک می کند تا در مقطع دورتر نسبت به خط با فلاپ های داخلی در نظر بگیرد. در نتیجه، مغز خط را با فلپ های بیرونی در نظر می گیرد تا طولانی تر شود.
7- توهم شبكه هرمان
نقاط خاکستری در این شبکه وجود ندارد. با این حال، حباب های خاکستری در تقاطع خطوط سفید به نظر می رسند. نقطه های خاکستری هنگامی که به طور مستقیم در تقاطع نگاه می کنند ناپدید می شوند. این توهم را می توان با یک فرایند عصبی که در سیستم بصری انجام می شود، مهار جانبی (ظرفیت یک نورون فعال برای کاهش فعالیت همسایگان خود) نامید.
8- خطای دید ابینگهاوس یک توهم درک اندازه نسبی است.
دو دایره نارنجی دقیقا همان اندازه هستند، حتی اگر دایره سمت چپ کوچکتر به نظر برسد. این متفاوت به نظر رسیدن اندازه، ممکن است به خاطر اندازه دایره اطراف یا فاصله آن تا دایره مرکزی ایجاد شود.
9- به نظر می رسد چهره، طبیعی است،اما این گونه نیست.
به حالت چهره از روبرو، به حالت عمودی و مستقیم نگاه کنید: چشم های لینکلن به نظر نمی رسد کاملا درست باشد!
بعضی از نورونهای مغز به نظر می رسد در پردازش چهره ها تخصصی عمل می کنند. چهره ها معمولا عمودی و از روبرو دیده می شوند. هنگامی که وارونه به تصویر نگاه می کنید، مغز تصویر یک چهره را در مقایسه به یک شی در زمان طولانی تری تشخیص نمی دهد. نورون ها اشیا را متفاوت از چهره پردازش می کنند و برای اشیا تخصصی عمل نمی کنند. بنابراین، این نورونها به انحراف صورت به خوبی پاسخ نمی دهند. این توضیح می دهد چرا ما چشم های عجیب و غریب را وقتی که چهره در حال چرخش است، تشخیص نمی دهیم.
10- یک نمونه عالی دیگر از یک توهم خیالی!
به خط افق بالای سطح آب نگاه کنید. سر نوزاد در سمت چپ و زیر شاخه های نازک و برگهای بالایی درخت قرار دارد، پاهای کودک در مقابل تنه درخت در سمت راست هستند.
امیدوارم این سوالات خطای دید برای شما سرگرم کننده بوده باشند و حقایق جالبی در مورد مغز خود بیابید! و بیش از هر چیز از حل این معماها لذت برده باشید.
ترجمه: سمیه مظفری