در این مقاله لغات مهمی در مبحث ساختمان تعریف می شود که دانشجویان معماری و ساختمان، معماران و ساختمان سازها، طراحان نقشه ساختمان و افراد مرتبط با این رشته بایستی به تعریف صحیح این لغات آگاه باشند.
احداث
بر پا کردن ساختمان در روی زمین خالی.
اینرسی حرکتی
قابلیت کلی پوسته خارجی و دیوارهای داخلی در ذخیره کردن انرژی (با جذب آن) و بازپس دادن آن (در صورت لزوم) برای به حداقل رسانیدن نوسان های دما و بار گرمایی- سرمایی در فضاهای کنترل شده ساختمان. گروه بندی اینرسی حرارتی کلی ساختمان با استفاده از جرم سطجی مفید ساختمان صورت می گیرد.
بازسازی
دوباره سازی بخش های عمده ای از ساختمان که در اثر سانحه یا فرسودگی آسیب دیده اند.
بازشو
کلیه سطوح در پوسته خارجی ساختمان که برای ایجاد دسترسی، تامین روشنایی، دید به خارج، خروج گاز حاصل از سوخت، تهویه و تعویض هوا ایجاد می گردند. (مثل انواع درها، دریچه ها، پنجره ها، نماهای شیشه ای، نورگیر ها،هواکش ها، دودکش ها و…).
بام تخت
پوشش نهایی هر قسمت از ساختمان که شیبی کمتر یا مساوی 10 درجه نسبت به سطح افقی دارد. بام های تخت بخشی از پوسته خارجی ساختمان محسوب می شوند.
بام شیب دار
پوشش نهایی ساختمان که شیبی بیشتر از 10 درجه و کمتر از 60 درجه نسبت به سطح افقی دارد. در بالای سقف شیب دار فضای خارج و در زیر آن فضای کنترل شده یا کنترل نشده قرار دارد. در صورتی که فضای زیرین کنترل شده باشد، بام شیب دار بخشی از پوسته خارجی ساختمان محسوب می شوند.
بر چسب انرژی
برچسبی که توسط مقامات ذی صلاح بر روی تولیدات صنعتی مورد استفاده در ساختمان نصب می شود تا حد کیفیت محصولات از بعد مصرف انرژی مشخص گردد.
پایانه حرارتی
بخشی از یک سیستم مرکزی سرمایی یا گرمایی که در آخر مدار قرار دارد و انرژی منتقل شده توسط مدار توزیع را به فضا یا فضاهای کنترل شده انتقال می دهد (مانند رادیاتور).
پل حرارتی
نقاطی از ساختمان که به علت عدم تداوم و یکپارچگی عایق حرارت پوسته خارجی ساختمان باعث افزایش میزان انتقال حرارت می گردند.
پوسته خارجی
کلیه سطوح پیرامونی ساختمان، اعم از دیوارها، سقف ها، کف ها، بازشوها، سطوح نورگذر و نظایر آنها که از یک طرف با فضای خارج و یا فضای کنترل نشده و از طرف دیگر با فضای کنترل شده داخل ساختمان در ارتباط هستند.
پوسته خارجی الزاما در تمام موارد با پوسته فیزیکی ساختمان یکی نیست، زیرا پوسته فیزیکی ممکن است در برگیرنده فضاهای کنترل نشده نیز باشد. پوسته خارجی ساختمان شامل عناصری که در وجه خارجی خود مجاور خاک و زمین هستند نیز می باشد.
پوسته فیزیکی
کلیه سطوح پیرامونی ساختمان، اعم از دیوارها، سقف ها، کف ها، بازشوها و نظایر آنها که از یک طرف با فضای خارج و از طرف دیگر با فضای داخل یا فضای کنترل نشده در ارتباط هستند.
تعویض هوا
تامین شرایط بهداشتی در داخل فضای کنترل شده با عوض کردن میزان مشخصی از هوای آن با هوای تازه در هر ساعت.
تغییر کاربری
تغییر نوع بهره وری از ساختمان موجود.
توسعه
گسترش ساختمان موجود در سطح یا افزودن طبقات به آن.
تهویه
روند دمیدن و یا مکیدن هوا از طریق طبیعی یا مکانیکی به هر فضایی یا از هر فضایی، برای تامین شرایط بهداشت و آسایش (کنترل دما و احتمالا میزان رطوبت هوا، جلوگیری از بروز میعان، جلوگیری از رشد میکرو ارگانیسم ها و…) چنین هوایی می تواند مطبوع شده باشد.
تهویه مطبوع
نوعی از تهویه همراه با تنظیم عواملی همچون دما، رطوبت (رطوبت گیری یا رطوبت زنی) همراه با حذف آلاینده های مختلف (بو، گرد و غبار، میکرو ارگانیس ها و…) برای تامین آسایش حرارتی.
جدار نور گذر
جداری که ضریب انتقال نور آن بزرگتر از 0.2 باشد. جدار نور گذر بر دو نوع شفاف و مات بوده و شامل پنجره ها، نماها و درهای خارجی نور گذر، نورگیرها و مشابه آنها است.
جرم سطحی
جرم متوسط یک متر مربع از سطح پوسته داخلی یا خارجی ساختمان.
جرم سطحی مفید جدار
جرم سطحی قسمت رو به داخل جدار تشکیل دهنده پوسته خارجی ساختمان که در محاسبه جرم مفید و اینرسی حرارتی ساختمان در نظر گرفته می شود.
جرم سطحی مفید ساختمان
نسبت جرم مفید ساختمان به سطح زیر بنای مفید.
جرم مفید ساختمان
مجموع جرم قسمت های رو به داخل جدارهای تشکیل دهنده پوسته خارجی ساختمان که در محاسبه اینرسی حرارتی ساختمان در نظر گرفته می شود.
دیوار
بخشی از پوسته خارجی غیر نور گذر ساختمان که عمودی است یا با زاویه بیش از 60 درجه نسبت به سطح افق قرار گرفته است.
روز درجه سرمایش
واحدی بر اساس دما و زمان که برای برآورد مصرف انرژی و تعیین بار سرمایش یک ساختمان در اوقات گرم سال به کار می رود. روز درجه سرمایش برابر است با مجموع اختلاف دمای متوسط روزانه نسبت به 21 درجه سانتی گراد مربوط به دوره ای از سال که دمای متوسط روزانه از 21 درجه سانتیگراد بالاتر است.
روز درجه گرمایش
واحدی بر اساس دما و زمان که برای برآورد مصرف انرژی و تعیین بار گرمایشی یک ساختمان در اوقات سرد سال به کار می رود. روز درجه گرمایش برابر است با مجموع اختلاف دمای متوسط روزانه نسبت به 18 درجه سانتی گراد مربوط به دوره ای از سال که دمای متوسط روزانه از 18 درجه سانتیگراد پایین تر است.
ساختمان ویلایی
ساختمان مستقلی است که فقط یک واحد مسکونی دارد.
سطح زیر بنای مفید
مجموع سطح زیر بنای فضاهای کنترل شده در یک ساختمان.
سطوح جدارهای نور گذر
مساحت کل جدارهای نور گذر (اعم از شفاف یا مات) و قاب های احتمالی نگهدارنده آنها.
سیستم نوین تهویه
سیستمی که برای کنترل دبی تهویه به کار می رود و به طور محسوسی دبی هوای تازه را برای صرفه جویی در مصرف انرژی محدود می کند. این سیستم باید مطابق با ضوابط بهداشت و مورد تایید مراجع ذی صلاح باشند.
سیستم غیر فعال خورشیدی
سیستمی که قسمت هایی از جدارهای پوسته خارجی را تشکیل می دهد و به گونه ای طراحی شده است که با یک مکانیسم غیر فعال، انرژی خورشیدی را در خود جمع آوری و ذخیره می نماید تا در زمان مناسب به فضایی داخلی ساختمان منتقل گردد. (مانند فضای گلخانه ای)
سیستم قطع و کنترل اتوماتیک
سیستمی که با روشن و خاموش کردن تاسیسات گرمایی یا سرمایی، دمای رفت یا دمای فضاها را در محدوده تعیین شده به صورت خودکار تنظیم می نماید.
شاخص خورشیدی
ضریبی که براساس آن، مقدار بهره گیری ساختمان از انرژی تابشی خورشید تعیین می شود.
شرایط عادی جوی
شرایط جوی که به طور معمول در یک منطقه جغرافیایی حاکم است.
ضریب انتقال حرارت طرح
ضریب انتقال حرارت طرح ساختمان یا بخشی از آن برابر است با مجموع انتقال حرارت از جدارهای فضاهای کنترل شده، در صورتی که اختلاف دمای داخل و خارج برابر یک درجه باشد.
در روش کار کردی برای کنترل صحت طراحی، این ضریب با ضریب انتقال حرارت مرجع مقایسه می گردد.
ضریب تبادل حرارت در سطح جدار
نسبت شدت جریان حرارت سطحی به اختلاف دما بین سطح جدار و هوای محیط مجاور در حالت پایدار.
ضریب تصحیح انتقال حرارت مرجع
ضریبی که در صورت طراحی مناسب و بهره گیری بهینه از انرژی خورشیدی در مناطق سردسیری برای تصحیح مقادیر انتقال حرارت مرجع محاسبه می گردد.
ضریب انتقال خورشیدی سطح نور گذر
نسبت انرژی عبور کرده به انرژی تابیده شده به سطح نور گذر.
عایق (عایق حرارت)
مصالح یا سیستم مرکبی که انتقال گرما را از محیطی به محیطی دیگر به طور موثر کاهش دهد. در مواردی عایق حرارت می تواند علاوه بر کاهش انتقال حرارت، توانایی های دیگری نیز مانند باربری، صدا بندی و … داشته باشد. تحت شرایط ویژه ای هوا نیز می تواند عایق حرارت محسوب شود.
عایق حرارت قابل استفاده در ساختمان به عایقی اطلاق می شود که دارای ضریب هدایت حرارتی کمتر یا مساوی 0.065W/m.k و مقاومت حرارتی مساوی یا بیشتر از 0.5m2.K/W باشد (مقادیر ذکر شده مربوط به اندازه گیری در شرایط حرارتی استاندار می باشند.)
عایق کاری حرارتی به وسیله یک ماده یا مصالح خاص و یا توسط سیستمی با چندین کارآیی صورت می گیرد. برای مثال، یک دیوار باربر می تواند در عین حال نقش عایق کاری حرارتی را نیز تامین کند. ولی در اکثر موارد، لازم است که لایه ای ویژه صرفا به عنوان عایق حرارت به جدار اضافه شود.
عایق کاری حرارتی از داخل
عایق کاری حرارتی (گرمابندی) اجزای ساختمانی که با افزودن یک لایه عایق حرارت در سمت داخل صورت می گیرد.
عایق کاری حرارتی از خارج
عایق کاری حرارتی (گرمابندی) اجزای ساختمانی که با افزودن یک لایه عایق حرارت در سمت خارج صورت می گیرد.
عایق کاری حرارتی پیرامونی
عایق کاری حرارتی با عرضی محدود در کف روی خاک در مجاورت و امتداد دیوارهای پوسته خارجی ساختمان.
کف
عنصر ساختمانی افقی یا دال، که در بالا با یک فضای کنترل شده و در پایین با خاک یا با فضای کنترل نشده یا فضای خارجی در تماس است. کف بخشی از پوسته خارجی ساختمان محسوب می شود.
نوع (حامل) انرژی
در این مبحث انرژی به دو نوع است: برقی و غیر برقی (شامل انواع مختلف مصرف مستقیم انرژی فسیلی،…)
نشت هوا
ورود و یا خروج هوا در ساختمان از منافذ و مجراهایی غیر از محل های پیش بینی شده که باعث تعویض هوا می شود.
هوابندی
جلوگیری از ورود یا خروج هوا از طریق پوسته و یا درزهای عناصر تشکیل دهنده آن.
واحد مسکونی
یک واحد خانه متشکل از یک اتاق یا بیشتر که امکانات کامل و مستقل (خواب، خوراک، پخت و پز و بهداشت) برای زندگی یک نفر یا بیشتر در آن فراهم باشد.
برگرفته از کتاب مقررات ملی ساختمان، مبحث نوزدهم: صرفه جویی در مصرف انرژی، نشر توسعه ایران
تنظیم: سمیه مظفری