اعتکاف از ماده «عکف» در لغت به معنای اقبال و روی آوردن به چیزی و ملازمت آن بر راه تعظیم است.

اعتکاف یک عبادت نیست، بلکه مجموعه ای از عبادات در مراسم اعتکاف گرد هم آمده اند و در واقع اعتکاف مقدمه ای برای ورود به جهاد اکبر و مبارزه با نفس است.

اعتکاف، فصلی برای تطهیر روح و جان انسان و شستن گناهان در زلال عبادات و فرصت و مجالی برای نجوا با پروردگار و بازگشت به اصل خویشتن است.

اعتکاف، حج کوچک است که همانند حج، بعضی از لذت های دنیا را به طور موقت، کنار گذاشته می شود و هم و غم انسان، یاد خدا و سر و کار داشتن با اوست. چند روز از خانواده و دوستان، دور شده و وقتی به سوی آنان بر می گردند، به استقبالش می آیند و گویی دوباره متولد شده است. سفر اعتکاف، مانند هر سفری، وسایلی و کوله پشتی می خواهد.

اعمال اعتکاف

بسیاری از مسلمانان سه روز ایام البیض یعنی 13، 14 و 15 رجب را روزه گرفته و در مسجد معتکف می شوند.

روز سيزدهم رجب:

روز سيزدهم ماه رجب مصادف با ولادت اميرالمؤمنين حضرت على(ع) است؛ و اوّلين روز از ايّام البيض است. روزه گرفتن در اين روز، و دو روز بعد، ثواب فراوانى دارد. و هر كس كه بخواهد عمل “امّ داوود” را به جای آورد، بايد اين روز را روزه بگيرد.

اعمالی را باید در این شب انجام داد؛ از جمله آن ده رکعت نماز است، (هر دو ركعت با يك سلام) که اگر به درستی به جا آورده شود، دارای ثواب و پاداش بزرگی است. در روایتی از پیامبر (ص) می خوانیم: «کسی که در شب سیزدهم ماه رجب ده رکعت نماز بخواند؛ بدین گونه که در رکعت اول، حمد یک مرتبه و سوره عادیات هم یک مرتبه و در رکعت دوم حمد یک مرتبه سوره تکاثر نیز یک مرتبه بخواند و بقیه رکعت ها را هم به همین نحو تمام کند، خداوند متعال گناهان او را می آمرزد و اگر عاق والدین هم باشد خداوند سبحان از او راضی می شود، و همچنین در قبر نکیر و منکر به او نزدیک نمی شوند و او را نمی ترسانند و بر پل صراط هم چون برق خاطف (سریع) عبور می کند و نامه اعمالش را به دست راستش می دهند و میزان اعمالش سنگینی می کند و در بهشت فردوس هزار شهر به او اعطا می شود.»

روز چهاردهم رجب:

روزه گرفتن در روز چهاردهم پاداش فراوانى دارد. در روايتى از رسول خدا (ص) مى خوانيم: “هركس كه روز چهاردهم ماه رجب را روزه بگيرد، خداوند پاداشى به وى عنايت كند كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه بر قلبى خطور كرده باشد!…”.
اين شب، شب ارزشمندى است كه چند عمل در آن وارد شده است:
اوّل: غسل.
دوم: احياى آن شب به عبادت كه فضيلت بسيار دارد.
سوم: زيارت امام حسين (ع) كه زيارت آن حضرت در شب و روز نيمه رجب مورد تأكيد قرار گرفته است.
چهارم: شش ركعت نماز بگذارد (هر دو ركعت با يك سلام) و در هر ركعتى “حمد” و “يس” و “ملك” و “توحيد” را بخواند .
پنجم: بجا آوردن سى ركعت نماز، كه در هر ركعت يك مرتبه “حمد” و ده مرتبه سوره “توحيد” را بخواند، در روايتى از رسول خدا (ص) پاداش فراوانى براى اين نماز ذكر شده است.
ششم: دوازده ركعت نماز (هر دو ركعت به يك سلام) و در هر ركعت يك بار “حمد” و يك بار “سوره” را مى خوانى و پس از پايان نمازها هر يك از سوره هاى “حمد”، “فلق”، “ناس”، “توحيد” و “آية الكرسى” و همچنين سوره “قدر” را چهار مرتبه مى خوانى و پس از آن، چهار مرتبه مى گويى: سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِلّهِ وَ لاَ اِلهَ إِلاَّ اللهُ وَاللهُ اَكْبَر. سپس مى گويى: أللّهُ أللّهُ رَبِّي، لا أُشْرِكُ بِهِ شَيْئاً، ما شاءَ اللهُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ.
اين نماز را “سيّد” در “اقبال” از امام صادق(ع) روايت كرده است.

روز پانزدهم رجب:

روز مباركى كه در آن چند عمل وارد شده است:
اول. غسل كردن.
دوم. زيارت امام حسين (ع). در روايتى از محمّد بن ابى نصر نقل شده است كه از امام رضا (ع) سؤال كردم: “در چه ماهى زيارت امام حسين (ع) بهتر است؟” فرمود: “در نيمه رجب و نيمه شعبان”
سوم. بجا آوردن نماز جناب سلمان
چهارم. چهار ركعت نماز بگزارد (هر دو ركعت به يك سلام) و پس از سلام دستهاى خود را بگشايد و بگويد:
اَللّهُمَّ يا مُذِلَّ كُلِّ جَبّار، وَ يا مُعِزَّ الْمُؤْمِنينَ، اَنْتَ كَهْفى حينَ تُعْيينِى الْمَذاهِبُ، وَاَنْتَ بارِئُ خَلْقى رَحْمَةً بى، وَ قَدْ كُنْتَ عَنْ خَلْقى غَنِيّاً، وَلَوْلا رَحْمَتُكَ لَكُنْتُ مِنَ الْهالِكينَ، وَ اَنْتَ مُؤَيِّدى بِالنَّصْرِ عَلى اَعْدآئى، وَ لَوْ لا نَصْرُكَ اِيّاىَ لَكُنْتُ مِنَ الْمَفْضُوحينَ، يا مُرْسِلَ الرَّحْمَةِ مِنْ مَعادِنِها، وَ مُنْشِئَ الْبَرَكَةِ مِنْ مَواضِعِها، يا مَنْ خَصَّ نَفْسَهُ بِالشُّمُوخِ وَالرَّفْعَةِ، فَاَوْلِيآؤُهُ بِعِزِّهِ يَتَعَزَّزُونَ، وَ يا مَنْ وَضَعَتْ لَهُ الْمُلُوكُ نيرَ الْمَذَلَّةِ عَلى اَعْناقِهِمْ، فَهُمْ مِنْ سَطَواتِهِ خآئِفُونَ، اَسئَلُكَ بِكَيْنُونِيَّتِكَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ كِبْرِيآئِكَ، وَ اَسئَلُكَ بِكِبْرِيآئِكَ الَّتِى اشْتَقَقْتَها مِنْ عِزَّتِكَ، وَاَسئَلُكَ بِعِزَّتِكَ الَّتِى اسْتَوَيْتَ بِها عَلى عَرْشِكَ،فَخَلَقْتَ بِها جَميعَ خَلْقِكَ فَهُمْ لَكَ مُذْعِنُونَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ اَهْلِ بَيْتِهِ.
خدايا اى خواركننده هر ستمكار سركش و اى عزت بخش مؤمنان تويى پناهگاه من در آن هنگام كه از راهها وامانده شوم و تويى كه از روى مهرى كه به من داشتى به خلقت من دست زدى در صورتى كه از خلقتم بى نياز بودى و اگر مهر تو نبود بطور مسلم من در زمره نابودان بودم و تويى كه مرا بوسيله يارى دادن بر دشمنانم كمك دهى و اگر يارى تو نبود بطور حتم من از رسوايان بودم اى فرستنده رحمت از معدنهاى آن و اى پديد آرنده بركت از جاهاى آن اى كه مخصوص داشت خود را به بلندى مقام و رفعت و از اين رو دوستانش به عزت او عزيز گردند و اى كه پادشاهان طوق مذلت را براى او بر گردن نهاده اند و از سطوتهاى او ترسانند از تو خواهم به حق بود كردنت كه آن را از كبرياى خود جدايش كردى و از تو خواهم به حق كبريايت كه آن را از عزتت برگرفتى و از تو خواهم به حق عزتت كه بوسيله آن بر عرش مستولى گشتى و بدان سبب همه خلق خود را آفريدى و همه به خداييت اعتراف دارند كه درود فرستى بر محمّد و خاندانش.

امام صادق(ع) از امير مؤمنان حضرت على (ع) نقل كرده است كه: هر غمزده و اندوهگينى اين دعا را بخواند، خداوند متعال اندوه و غم او را برطرف مى سازد.
پنجم. عمل امّ داوود. از مهمترين اعمال روز نيمه ی رجب، عمل “امّ داوود” است كه به گفته ی علاّمه مجلسى: “شيخ صدوق”، “شيخ طوسى” و “سيّد بن طاووس”(ره) به سندهاى معتبر آن را نقل كرده اند. اين عمل براى برآمدن حاجات و رفع اندوه و غم، حلّ مشكلات و دفع ظلم ستمگران بسيار مؤثّر است.

 محرّمات اعتکاف

کسی که در حالِ‌ اعتکاف ‌می‌باشد، باید از محرّمات اعتکاف که در ذیل می‌آید اجتناب نماید و ارتکاب آنها اعتکاف را باطل می‌کند، ولی وجوب اجتناب از آنها در اعتکافی که واجبِ معیّن نیست، در غیر جماع، بنا بر احتیاط است:
بوی خوش
جماع و آمیزش با همسر
استمناء و لمس و بوسیدن از روی شهوت (بنا بر احتیاط واجب)
ممارات و مجادله کردن
خرید و فروش

آثار اخروي اعتکاف 

آمرزش گناهان : (توبه) “وَ مَن اعتَکِف ايماناً وَ احتِساباً غَفَرَ لَهُ ما تَقّدَمَ مِن ذَنبِهِ” اعتکاف از روي ايمان و يقين، باعث مغفرت معتکف مي شود.

نزديکي به خدا:  در حديث معراج، خداوند از پيامبر خود سؤال مي کند “آيا از آثار گرسنگي و سکوت و خلوت مطلع هستي؟” سپس جواب مي دهد که، “يکي از آثار آن، تقرب بنده به سوي من (خدا) است.”گرسنگي، سجده ، سکوت از غير کلام خدا و خلوت، همگي در اعتکاف جمع هستند و با اين اعمال به خداي سبحان تقرب مي جويند.

جلب محبت خدا:  يکي از آثار برجسته اعتکاف، حب خداوند تبارک تعالي است “وَ الذّينَ امَنُوا اَشَّدُ حُبّاً لِلّه؛ (بقره :165) آنان که ايمان آورده اند شديداً دوست دار خدا هستند.”

تحصيل بهشت الهي: “وَ الذّينَ هُم عَلي صَلواتِهِم يحافظون اوُلئِکَ هُم الوارِثونَ الذّينَ يرِثُونَ الفِردوُسَ هُم فيها خالِدوُن؛ آنان که از نمازهايشان محافظت مي کنند آنان وارثان اند آناني که بهشت را به ارث مي برند و در آن جاودانند (مؤمنون : 9-11).”بي شک اگر معتکف، بتواند در ايام اعتکاف، آن طور که بايد و شايد رفتار نمايد و رضايت حق تعالي را جلب کند؛ به درجاتي که براي مؤمنان، در نظر گرفته شده، خواهد رسيد.

اقسام اعتكاف

اعتكاف بر دو قسم است، مستحب و واجب. در اصل، اعتکاف يك عمل مستحبى است، ولى ممكن است ‏به سببى واجب شود، كه از جمله اسباب وجوب اعتكاف، اين امور است:

نذر، عهد يا قسم، مثلا انسان نذر كند يا با خداى خود عهد كند يا قسم بخورد كه اگر در فلان كار موفق شد، يا از فلان بيمارى شفا پيدا كرد چند روز در مسجد معتكف شود. حداقل مدت اعتكاف سه روز است.

شرط ضمن عقد، مثلا هنگام قرار داد اجاره منزل، صاحب خانه شرط می كند كه مستاجر هر سال پنج روز در مسجد معتكف شود و مستاجر نيز اين شرط را می پذيرد.

اجاره، مثلا شخصى اجير مى‏شود كه با دريافت مزد-يا بدون دريافت مزد-از طرف ميت در مسجد معتكف شود.(مانند نماز استيجارى)

تنظیم:میترا نامجو