این مقاله توسط مایکل جی شی، پزشک متخصص طب داخلی در دانشگاه میشیگان و آندریا دی. تامپسون، پزشک متخصص قلب و عروق در دانشگاه میشیگان نوشته شده است.

در این مقاله این عناوین را می خوانید:

علل ضعف و تاری دید یا سرگیجه هنگام برخاستن، علائم هشدار دهنده، چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟، برخی از علل و علایم سرگیجه یا ضعف هنگام ایستادن در قالب جدول، چه آزمایشاتی مورد نیاز است؟، درمان سرگیجه در هنگام برخاستن، ملزومات برای افراد مسن تر و نکات کلیدی.

برخی افراد، به ویژه در افراد مسن، زمانی که می نشینند یا می ایستند فشار خون به شدت کاهش می یابد که به نام بیماری افت فشار خون وضعیتی orthostatic hypotension یا postural hypotension نامیده می شود. علائم ضعف، سرگیجه، بی وزنی سر، پریشانی، دست پاچگی یا تاری دید در عرض چند ثانیه تا چند دقیقه پس از ایستادن (به ویژه پس از دراز کشیدن در رختخواب یا نشستن برای مدت طولانی) رخ می دهد و هنگامی که فرد از خواب بیدار می شود سریعا این مشکل برطرف می شود.

با این حال، برخی افراد سقوط می کنند و می افتند، یا ضعف می کنند یا به ندرت تشنج کوتاه دارند. نشانه ها اغلب پس از ورزش، مصرف الکل و یا یک وعده غذایی سنگین یا کمبود مایع (کم آبی بدن) شایع تر است و بدتر می شوند.

بعضی از افراد جوان تر در هنگام ایستادن علائم مشابهی دارند اما کاهش فشار خون ندارند. اغلب، در هنگام ایستادن بیش از حد، ضربان قلب آنها (تاکیکاردی) بیش از حد طبیعی است، بنابراین این بیماری به نام سندرم پوسچرال ارتوستاتیک تاکیکاردی (POTS) نامیده می شود. علت اینکه چرا افرادی با وجود فشار خون طبیعی، احساس سرگیجه دارند، هنوز معلوم نیست.

علل ضعف و تاری دید یا سرگیجه هنگام برخاستن

سرگیجه یا ضعف هنگام برخاستن به علت تنظیم غیر طبیعی فشار خون اتفاق می افتد. معمولا هنگامی که شخص می ایستد، خون بر اثر جاذبه زمین به سمت پاها کشیده می‌شود و این امر سبب کاهش فشار خون می‌شود. این حرکت خون به پایین باعث می شود فشار خون و مقدار خونی که قلب به مغز می فرستد را کاهش دهد. جریان خون کمتر به مغز موجب سرگیجه و سایر علائم می شود. برای جبران، سیستم عصبی به سرعت ضربان قلب را افزایش می دهد و عروق خونی را تنگ می کند تا قبل از شروع علایم، فشار خون به حالت طبیعی برسد. بخشی از سیستم عصبی که مسئول این جبران است، سیستم عصبی خودکار است.

بسیاری از اختلالات می توانند علت ایجاد مشکلات تنظیم فشار خون باشند و هنگام برخاستن به سرگیجه منجر شوند. دسته بندی این علل عبارتند از:

• اختلال در سیستم عصبی خودکار ناشی از بیماری ها و داروها

• کاهش توانایی قلب برای پمپ کردن خون

• کاهش حجم خون (هیپوولمی)

• پاسخ های هورمونی ناقص

علل متفاوت است بسته به اینکه آیا علائم جدید هستند یا در برخی از مواقع ظهور می کند.

علل شایع

شایعترین علل سرگیجه جدید هنگام برخاستن عبارتند از:

• کاهش حجم خون (که ممکن است از کمبود آب بدن یا از دست دادن خون ناشی شود)

• داروها

• استراحت طولانی مدت در تخت خواب

• غده آدرنال با فعالیت کم (نارسایی آدرنال)

شایعترین علل سرگیجه هنگام ایستادن طولانی مدت (مزمن) شامل موارد زیر است:

• تغییرات مرتبط با سن در تنظیم فشار خون

• داروها

• اختلال در سیستم عصبی خودکار

افرادی که در هنگام برخاستن دچار سرگیجه یا ضعف می شوند اغلب پس از نشستن به سرعت بهبود می یابند و سپس به آرامی دوباره بر می خیزند. با این حال تعیین علت سرگیجه مهم است. اطلاعات زیر می تواند کمک کند تا چه زمانی به پزشک مراجعه کنند.

علائم هشدار دهنده

افرادی که در هنگام برخاستن دچار سرگیجه یا ضعف و بی وزنی سر می شوند، اگر همراه با برخی نشانه ها مثل خون در مدفوع یا مدفوع سیاه، اختلال سیستم عصبی مانند راه رفتن مشکل و یا عدم هماهنگی یا تعادل باشند باید به این علایم اهمیت دهند و سریعا به پزشک مراجعه نمایند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟

افرادی که علائم هشدار دهنده دارند و کسانی که می افتند یا غش می کنند، باید به پزشک مراجعه کنند.

افرادی که سرگیجه مکرر و یا در حال پیشرفت در هنگام برخاستن دارند، باید پزشک را در جریان بگذارند.

اگر یک هفته یا کمی بیشتر علایم را تحمل کنید معمولا مشکل جدی پیش نمی آید. افرادی که گاه به گاه سرگیجه در هنگام برخاستن دارند، باید با پزشک خود تماس بگیرند. پزشک با توجه به علائم و سابقه پزشکی فرد تصمیم می گیرد.

پزشک چه می کند

در ابتدا پزشک سؤالاتی راجع به علائم شخص و سابقه پزشکی او می پرسد:

چه مدت سرگیجه طول کشیده است؟

آیا فرد افتاده یا غش کرده است؟

آیا فرد سرگیجه را در زمان استراحت در تخت خواب یا هنگام از دست دادن مایعات بدن نیز تجربه کرده است؟

آیا فرد دارای بیماری هایی مانند دیابت، بیماری پارکینسون یا سرطان است؟

آیا شخص دارویی مثل داروی کاهنده فشار خون مصرف می کند؟

سپس پزشک معاینه فیزیکی انجام می دهد. بیمار برای مدت 5 دقیقه دراز می کشد، فشار خون و ضربان قلب او اندازه گیری می شود. سپس شخص باید بایستد و پس از یک دقیقه فشار خون او در حالت ایستاده اندازه گیری شود و مجددا 3 دقیقه پس از ایستادن اندازه گیری تکرار می شود. همچنین تست مقعدی گرفته می شود تا خونریزی در دستگاه گوارش بررسی شود. معاینه نورولوژیک برای تست قدرت، احساس، عکس العمل های غیر ارادی، تعادل و راه رفتن نیز مهم است.

شایع ترین علت سرگیجه ناگهانی، داروها، استراحت در رختخواب و کاهش حجم خون معمولا واضح است. در افراد مبتلا به علائم طولانی مدت مانند مشکلات حرکت ممکن است نشان دهنده بیماری پارکینسون باشد. بی حسی، حس خارش یا سوزش یا ضعف ممکن است نشانه ای از اختلال سیستم عصبی باشد.

برخی از علل و علایم سرگیجه یا ضعف هنگام ایستادن:

اختلالات مربوط به سیستم عصبی مرکزی

اختلالات نخاعی

اختلال اعصاب محیطی

کاهش حجم خون (هیپوولمی)

بیماری های قلبی و عروق خونی

داروها

مشکلات دیگر

*علائم و نتایج معاینه پزشک شامل علایم معمولی هستند که همیشه هم وجود ندارند.

*سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است.

*سیستم عصبی محیطی شامل اعصاب خارج از مغز و نخاع می شود.

CT = تخمین توموگرافی، ECG = الکتروکاردیوگرافی، MRI = تصویربرداری رزونانس مغناطیسی.

چه آزمایشاتی مورد نیاز است؟

به جز مواردی که علت آنها مشخص است (به عنوان مثال، استراحت طولانی مدت در تخت خواب)، آزمایش معمولا مورد نیاز است. پزشک معمولا الکتروکاردیوگرافی (ECG)، شمارش کامل عناصر خونی و سایر آزمایشات خون (به عنوان مثال، اندازه گیری الکترولیت ها) را انجام می دهد. سایر آزمایش ها براساس آنچه پزشکان در طول معاینه پیدا می کنند، مخصوصا اگر نشانه های فرد یک مشکل قلب یا عصبی باشد.

اگر پزشک شک کنند که یک دارو، علت ایجاد سرگیجه است، ممکن است از بیمار بخواهد که مصرف دارو را متوقف کند تا ببیند آیا سرگیجه نیز متوقف می شود یا نه.

تست تیلت احتمالا زمانی انجام می شود که پزشک مشکوک به سوء عملکرد سیستم عصبی خودکار باشد. بیمار برای چندین دقیقه روی میز مخصوص، دراز می کشد. سپس میز برای 15 تا 20 دقیقه با زاویه 60 تا 80 درجه کج می شود، در حالی که فشار خون و ضربان قلب به طور مداوم کنترل می شود. اگر فشار خون كاهش نداشته باشد، به فرد داروی ايزوپروترنول (دارويي كه قلب را تحريك مي كند) به صورت داخل وريدي در دوزهاي بیشتر براي سرعت بخشيدن ضربان قلب به 20 ضربه در دقيقه داده مي شود و تست تكرار مي شود. این روش 30 تا 60 دقیقه طول می کشد و بسیار ایمن است.

درمان سرگیجه در هنگام برخاستن

پزشکان تا جایی که بتوانند، علت را تشخیص داده و با تغییر یا توقف دارویی، درمان را انجام می دهند. با این حال، بسیاری از علل را نمی توان درمان کرد، و بیماران باید اقدامات لازم را برای کاهش علائم انجام دهند. اقدامات شامل تغییر سبک زندگی و مصرف دارو است.

افرادی که نیاز به استراحت طولانی مدت دارند، باید هر روز صبح که از خواب بیدار می شوند در رختخواب ورزش کنند. افرادی که دراز کشیده یا نشسته اند، باید به آرامی و با دقت بلند شوند.

به طور کلی، مصرف مایعات بیشتر، محدود کردن یا اجتناب از مصرف الکل، ورزش منظم در صورت امکان مفید است. ورزش منظم ​​باعث افزایش قدرت عضلات دیواره رگ های خون می شود که در نتیجه تجمع خون در پاها را کاهش می دهد.

انجام فعالیت های ایزومتریک مانند فشردن یک توپ لاستیکی یا یک حوله با دست پیش از برخاستن موثر است، زیرا موجب افزایش فشار خون می‌شوند.

در زیر پایه های سر تخت، چند کتاب یا پایه ای قرار دهید تا سطح تخت شیبدار شود این کار باعث می شود زمانی که شخص از خواب بیدار می شود، علایم کمتری تجربه می کند. در ضمن در هنگام برخاستن سعی کنند به آرامی از روی صندلی یا تختخواب بلند شوند و حرکت ناگهانی انجام ندهند.

برای برخی افراد، افزایش مصرف نمک ممكن است باعث حفظ آب و كاهش علائم شود. پزشکان ممکن است توصیه کنند این بیماران، مصرف نمک خود را در غذا افزایش دهند و یا قرص های سدیم کلراید مصرف کنند. با این حال افزایش مصرف نمک ممکن است برای افراد مبتلا به اختلالات قلبی توصیه نشود.

از مصرف بیش از حد کربوهیدرات ها خودداری کنید.

از پیاده روی در هوای گرم پرهیز کنید.

پزشکان ممکن است داروی فلودروکورتیزون را تجویز کنند که به بدن کمک می کند نمک و آب خود را حفظ کند و در نتیجه از افت فشار خون هنگام برخاستن جلوگیری می کند. با این حال، این دارو ممکن است باعث فشار خون بالا در هنگام خوابیدن، نارسایی قلبی و مقادیر پایین پتاسیم در خون شود.

گاهی اوقات پزشکان پروپرانولول یا یکی دیگر از بتا بلوکرها را با فلودروکورتیزون ترکیب می کنند. میدودرین داروئی است که هر دو سرخرگ و سیاهرگ ها را تنگ می کند و مانع از تجمع خون در پاها می شود. عوارض جانبی شامل سوزن شدن یا بی حسی و خارش است. این دارو برای افراد مبتلا به عروق کرونر یا بیماری شریانی ثانوی توصیه نمی شود.

داروهای دیگر مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، دراکسیدوپا، پیریدوستیگمین و اکترئتید ممکن است در بعضی موارد کمک کنند.

ملزومات برای افراد مسن تر

سرگیجه یا ضعف و تاری دید در هنگام برخاستن در حدود 20٪ از افراد مسن رخ می دهد. این در میان افراد مبتلا با اختلالات موجود، به ویژه فشار خون بالا و در میان افرادی که استراحت طولانی مدت دارند، رایج است. بسیاری از افراد در نتیجه سرگیجه هنگام برخاستن، سقوط می کنند و می افتند. افراد سالمند باید از ایستادن طولانی مدت جلوگیری کنند.

افزایش شیوع این مورد در افراد مسن به دلیل کاهش پاسخ گیرنده هایی است که فشار خون را کنترل می کنند و همچنین افزایش سفتی دیوار شریانی که موجب می شود که شریان ها برای انتقال بیشتر خون، فشار خون را افزایش دهند. کاهش واکنش گیرنده ها باعث می شود پاسخ های طبیعی قلب و عروق هنگام برخاستن به تاخیر افتد. فشار خون بالا، که در میان افراد مسن بیشتر رایج است، ممکن است سبب تضعیف حساسیت گیرنده و در نتیجه افزایش آسیب پذیری سرگیجه هنگام برخاستن شود.

نکات کلیدی

• سرگیجه یا ضعف هنگام برخاستن به طور معمول شامل کاهش حجم مایع بدن یا اختلال عملکرد سیستم عصبی خودکار است.

• سالخوردگی اغلب باعث اختلال عملکرد سیستم عصبی خودکار می شود، اما پزشکان همه بیماران مبتلا را مورد بررسی قرار می دهند تا اطمینان حاصل شود که هیچ اختلال سیستم عصبی وجود ندارد.

• تست تیلت یک تست معمول از عملکرد خودکار است.

• درمان شامل فعالیت بدنی و جسمانی برای کاهش تجمع خون در  ورید، ورزش منظم، افزایش مصرف نمک و گاهی اوقات فلودروکورتیزون یا میدودرین است.

ترجمه: سمیه مظفری