در این مقاله اصول طراحی داخلی و خارجی گل خانه بیان می شود. قبل از شروع ساخت یک پروژه گل خانه در مورد قوانین رایج مربوط به مجوزها، منطقه بندی، تامین مالی، خطوط برق منطقه و غیره اطلاعات کافی کسب کنید.

طراحی فونداسیون

فونداسیون زیر ساختی است که گل خانه یا کیت را روی آن بنا می کنید و اغلب از الوارهای چوب به صورت 4 در 4 یا بزرگ تر، بتون و یا بلوک های بتونی ساخته شده است. گل خانه روی این فونداسیون بنا می شود. پاشیدن بتون برای کف توصیه نمی شود چرا که انتخاب را برای کشت های بعدی محدود می کند. اما اگر کف گل خانه بتونی است نگران نباشید. راه هایی وجود دارند که می توانید از آن بهترین استفاده را ببرید. داشتن بستر خاکی کاشت شما را قادر می سازد تا مستقیما داخل آن کشت کنید. این موضوع برای کاشتن گیاهان بزرگ تر یک حسن است و می تواند بسیاری از مشکلات مربوط به زه کشی را نیز حل نماید.

پوشش گل خانه

پوشش گل خانه پوسته ی گل خانه است که تعیین کننده مقدار و کیفیت نفوذ نور و گرما به درون گل خانه است. پوشش گل خانه معمولا شامل شیشه یا لایه های پلاستیکی است. معمولا گران ترین بخش هر گل خانه ای پوشش آن است. گل خانه های گران تر با پوشش گل خانه ای بهتری پوشیده شده اند.

در ساخت اغلب گل خانه های پیش ساخته از پلاستیک پلی کربنات دو یا سه لایه و یا شیشه استفاده می کنند ولی پوشش های دیگر مانند وینیل، فایبرگلاس، اکریلیک و پلی اتیلن نیز در بازار موجود است. تمامی پوشش های پلاستیکی در برابر اشعه ی ماورای بنفش خورشید فرسوده شده به رنگ زرد یا سفید در می آیند و شکننده می شوند با این حال برخی از پوشش های پلاستیکی 20 سال گارانتی دارند و یا چندین برابر مقاوم تر از شیشه هستند. به علت بارش تگرگ در برخی مناطق، استفاده از پوشش شیشه مناسب نیست و به جای آن پلی کربنات مناسب تر است.

اسکلت های پیش ساخته

گل خانه های پیش ساخته یک طراحی قابل اجرا ارائه می دهند و راه حل آسانی برای کسانی که فاقد تجربه ی ساخت گل خانه هستند به شمار می روند. اغلب اسکلت ها از قاب های چوبی یا آلومینیومی ساخته شده اند آلومینیوم عملا برای مدتی طولانی دوام دارد ولی هادی دمای سرد فضای بیرون است مگر تمهیداتی برای ایجاد شکست دما در اسکلت صورت گرفته باشد.

گرمایش خورشیدی برای گل خانه

ساخت گل خانه را طوری طراحی کنید که حتی احتیاج به گرم کننده نداشته باشد. این امر مستلزم آن است که دیواره ی شمالی فونداسیون گل خانه را حداقل تا عمق 0.3 متر با استایروفوم ایزوله و از پوشش های ایزوله ی دو یا سه لایه ی ضخیم استفاده کنید. تمامی درزها و شکاف ها را جهت جلوگیری از نفوذ هوا ببندید و مطمئن شوید که هواکش ها و درها نسبت به ورود هوای خارج نفوذپذیر هستند. نگهداری تعدادی منابع ذخیره ی دما نظیر بشکه های پر از آب در قسمت جنوبی گل خانه مفید است و حتی در صورت امکان در هوای خیلی سرد به هنگام شب از یک پرده استفاده کنید.

انتخاب قطعات پیش ساخته ی گل خانه

برخی از اسکلت های گل خانه برای اتصال به خانه یا پارکینگ طراحی شده اند. اگر بتوانید گل خانه را به قسمت جنوبی یک ساختمان متصل کنید آن گاه بیش ترین فایده را از گرمای خورشیدی هم برای گل خانه و هم برای ساختمان گرفته اید. هم چنین اگر گل خانه به خانه پیوسته یا نزدیک به آن باشد قادر خواهید بود تا بیش ترین نظارت و مراقبت را نسبت به آن داشته باشید.

از مناسب ترین وسایل تهویه استفاده کنید.

برای رنگ آمیزی به خاطر داشته باشید رنگ سفید بیش ترین میزان نور را انعکاس داده و نیز از طول عمر بیش تری برخوردار است.

اشعه ماورای بنفش و پوشش گل خانه

اشعه ماورای بنفش از طریق شیشه یا سایر پوشش های گل خانه ای نفوذ نمی کند زیرا پوشش گل خانه قسمت اعظم این اشعه را جذب می کند. همین اشعه سبب کدر و زرد شدن پوشش های پلاستیکی گل خانه می شود. آیا گیاه در محیطی که دارای میزان بسیار کمی از این اشعه است قادر به رویش مناسب خواهد بود؟ می توان مجموعه ی شگفت انگیزی از گیاهان خوراکی یا گل های زیبا را در زیر پوشش گل خانه که بازدارنده ی اشعه ماورای بنفش است پرورش داد.

شیشه کم ترین میزان جذب اشعه ماورای بنفش و پلی کربنات بیش ترین میزان جذب این اشعه را داراست.

نقش نور در پرورش گیاهان گل خانه ای

اساس رشد و فعالیت زیستی گیاه تبدیل نور به انرژی است تحت عنوان فتوسنتز نامیده می شود. احتیاجات اساسی برای فتوسنتز عبارتند از نور، دی اکسید کربن، درجه حرارت بین صفر تا سی و هشت درجه سانتی گراد و آب.

هنگامی که نور به کلروفیل برگ وارد می شود به علت ساختمان ویژه ی کلروفیل انرژی موجود در نور خورشید با دی اکسید کربن و آب ترکیب شده و تحت فتوسنتز، اکسیژن و قند تولید می شود. اکسیژن هم طی واکنش های شیمیایی می سوزد و به صورت بخار آب در هوا متصاعد می شود. قند به عنوان یک نوع سوخت برای تامین انرژی مورد نیاز رشد در گیاهان به مصرف می رسد.

گیاهان شب ها چه می کنند؟ فعالیت اصلی گیاه در شب سوزاندن قند است که تحت عنوان تنفس شناخته می شود. بنابراین فتوسنتز فرایندی است به منظور ایجاد انرژی مورد نیاز گیاه و تنفس فرایندی است جهت مصرف این انرژی.

گیاهان زیر پوشش هایی که چندان شفاف نیستند رشد بهتری دارند. پوشش های غیر شفاف شعاع های نوری را در فضای گسترده تری پخش می کنند و سبب توزیع نور بدون ایجاد سایه های تند در گل خانه می شوند.

گاهی می توان با افزایش یا کاهش بعضی از عوامل میزان فتوسنتز آن ها را تنظیم کرد. برای مثال اگر در وضعیت نور کم قرار دارید می توانید میزان دی اکسید کربن اتمسفر را زیاد کرده و دما را تا 29 درجه ی سانتی گراد افزایش دهید یا این که فاصله ی میان گیاهان را بیش تر کنید.

انتخاب سیستم روشنایی صحیح به عنوان جایگزین نور خورشید

هیچ جایگزینی مناسب تر از خورشید برای تولید نور وجود ندارد. برای روزهای کوتاه زمستان یا گل خانه های کم نور راه هایی برای افزایش میزان نور از طریق جادوی برق و پول وجود دارد. گیاهان تنها قسمتی از طیف نور مرئی را جذب می کنند. برای ساده کردن موضوع جالب است بدانید مهم ترین رنگ های موجود در طیف نوری خورشید که برای رشد گیاهان لازمند نورهای قرمز و آبی هستند. گیاهان اغلب از نور سبز رنگ استفاده نمی کنند.

سه نوع لامپی که مجموعا برای رشد گیاهان به کار می روند عبارتند از لامپ های التهابی فلورسنت و آن چه که در صنعت تحت عنوان لامپ های پر فشار خلاء (HID) خوانده می شود.

دوره ی نوردهی و فتوپریود

گل خانه در هر شبانه روز به چه مدت روشنایی نیاز دارد؟ پاسخ این که باید چراغ ها را برای مدت 18 ساعت روشن بگذارید. زمان خاموشی در طول شب باید وجود داشته باشد تا بتوانید از شروع یک فتوپریودیسم مناسب مطمئن شوید. اگر می خواهید گیاهان زودتر شروع به گل دهی کنند می توانید برای مدت چند هفته ساعات نوردهی را به 21 ساعت روشنایی و تاریکی تغییر دهید.

تمام سطوح گل خانه را به جز آن چه به منظور جذب گرمای خورشیدی استفده می کنید با رنگ سفید رنگ آمیزی کنید.

دی اکسید کربن در گل خانه

میزان طبیعی دی اکسید کربن موجود در جو حدود 300ppm یا 0.3 از یک درصد هوایی است که تنفس می کنیم. قسمت عمده ی دی اکسید کربن که به طور طبیعی در هوا وجود دارد از جانوران (از باکتری گرفته تا انسان)، سوختن سوخت های فسیلی و تجزیه مواد آلی به دست می آید. هنگامی که مقدار دی اکسید کربن کاهش می یابد رشد گیاهان کند می شود. در مقابل افزایش مقدار CO2 بیش از حد طبیعی سبب افزایش رشد گیاهان خواهد شد. زمانی که گیاهان در یک محیط سر بسته نظیر گل خانه قرار دارند سبب کاهش چشمگیر میزان CO2 هوا می شوند. این دقیقا همان عملی است که در زمستان هنگامی که درهای گل خانه کاملا کیپ می شوند اتفاق می افتد. دیده شده است که میزان CO2 از حد معمول 300ppm به 100ppm در هنگام ظهر روزهای معمولی زمستان کاهش می یابد که این امر می تواند رشد گیاه را تا 68 درصد کاهش دهد.

تشخیص گیاهانی که دچار کمبود CO2 شده اند بسیار مشکل است زیرا تقریبا هیچ علامت خاصی وجود ندارد و تنها کاهش رشد گیاه می تواند نمایانگر این موضوع باشد.

افزایش CO2

افزایش CO2 یک گل خانه ی دچار کمبود دی اکسید کربن از 100ppm به 1500ppm ازدیاد قابل توجه محصول را در پی خواهد داشت. بسیاری از گل خانه داران حرفه ای میزان CO2 گل خانه را در زمستان تا حد 1200 الی 1500ppm افزایش دادند که سبب ازدیاد 10 تا 30 درصدی میزان محصول شده است. این امر چیزی مانند کوددهی گیاهان از طریق هواست. ازدیاد دی اکسید کربن بیش از 2000ppm نیز کاری بیهوده بوده و تاثیری در رشد گیاه نخواهد داشت. مقادیر بالاتر از 5000ppm هم برای سلامتی انسان ها مشکل آفرین است.

اهمیت تهویه در گل خانه

هنگامی که هیچ جریان هوایی وجود نداشته باشد دریافت CO2 کند می شود. این نبود جریان هوا یک مشکل عمومی در گل خانه های زمستانی است که سبب ایجاد کمبود دی اکسید کربن در سطح برگ خواهد شد در حالی که این گاز به وفور در هوای گل خانه یافت می شود. در تحقیقی نشان داد هنگامی که سرعت باد از 10 به 100 سانتی متر در ثانیه افزایش می یابد میزان فتوسنتز نیز تا 40 درصد افزایش خواهد یافت حتی اگر مقدار CO2 هوا هیچ گونه تغییری نکند.

نصب یک فن کوچک برای به جریان انداختن هوا در گل خانه کاملا ضروری به نظر می رسد. در گل خانه های بزرگ تر نصب یک فن سقفی ارزان قیمت بسیار مناسب است. زمانی که هوا تیره، ابری و سرد است میزان فتوسنتز کاهش می یابد و باید فن ها را خاموش کرد. نکته دیگر این که احتیاجی به ایجاد جریان هوا در طول شب به منظور افزایش میزان CO2 نیست زیرا گیاهان در طول شب از دی اکسید کربن استفاده نمی کنند.

کمپوست، CO2  و گل خانه

وقتی کمپوست به خاک مخلوط می شود CO2 و گرما تولید می کند. هنگامی که کپه های کمپوست تجزیه می شوند دمای آن ها به سهولت به بیش از 38 درجه ی سانتی گراد خواهد رسید که این امر می تواند حتی به گرم شدن گل خانه در زمستان نیز کمک کند.

تحقیقات نشان داده CO2 تاثیراتی بر حشرات دارد. افزایش CO2  مانع از رشد تریپس ها در مراحل اولیه ی رشد گیاه شده است. اما برعکس موجب ازدیاد مگس های سفید و کنه های تار عنکبوتی می شود. به نظر می رسد افزایش CO2 سبب می شود که شته ها سریع تر بر گیاهان جوان رشد کنند. گاهی اوقات بهبود شرایط رشد گیاهان موجب ازدیاد و حمله ی آفات به گیاه خواهد شد بنابراین “دست کاری محیط هرگز آسان نخواهد بود.”

آبیاری گیاهان گلخانه

یکی از دلایلی که گل خانه نیاز به آبیاری کم تر دارد این است که گل خانه یک سیستم بسته است و جایی برای خارج شدن آب از آن وجود ندارد.

هیچ گاه خارج از عرف آبیاری نکنید. هر گاه خاک خشک و هوا گرم است حتما شروع به آبیاری نمایید. در روزهای ابری و سرد زمستان سعی کنید که بسیار کم آبیاری نموده یا به هیچ وجه آبیاری نکنید.

در مورد نشاها بهتر است آبیاری را سنگین و با تعداد دفعات کم تر انجام دهید. چرا که در آبیاری های سبک و با تعداد دفعات زید مساله ی انباشت نمک در خاک به وجود می آید که ممکن است محیطی سمی برای گیاه ایجاد کند. البته انباشت نمک ممکن است به دلیل کوددهی نیز رخ دهد. راه حل این مشکل آب شویی نمک ها و خارج کردن آن ها از منطقه ی مجاور ریشه به وسیله ی آبیاری های سنگین دوره ای است.

تنظیم: سمیه مظفری

برگرفته از کتاب اصول گل خانه داری (طراحی، کشت و نگه داری)، ترجمه و تالیف: مهندس شادیه گرامی، دکتر احمد حیدری و دکتر احمد عاشوری، انتشارات سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی.