نام فارسی: زعفران

نام علمی: Crocus sativus L

نام انگلیسی:  saffron

خانواده: زنبق

دوران گل دهی: مهر، آبان

زمان برداشت: گل ها: مهر، آبان

کشت انسانی و بهره گیری از زعفران قدمتی بیش از 3500 سال دارد. زعفران به طلای سرخ معروف است و از جمله گران قیمت ترین مواد جهان و معروف به سلطان ادویه های جهان است و به عنوان ادویه، رنگ، عطر در طباخی، قنادی و دارو برای تهیه تنطور، عصاره داروهای چشمی و خصوصا قرص های جذب کننده به کار می رود. ایران حدود 90 در صد محصول سالانه دنیا را تولید می کند و حدود 95 در صد زعفران ایران در مناطق جنوبی خراسان بزرگ تولید می شود.

 “Crocus” در زبان یونانی به معنای نخ و رشته است که به شکل ظاهری کلاله‌های گل زعفران اشاره می‌کند.

فواید کشت زعفران

همان طور که گفته شد زعفران جزو گران قیمت ترین ادویه های جهان به شمار می رود و صادرات آن اهمیت دارد. با یک نوبت کشت زعفران می توان چندین سال از آن بهره برداری کرد. زعفران نیاز به آبیاری کمی دارد. کاشت زعفران نیاز به وسایل و آلات سنگین کشاورزی ندارد. برداشت آن با دست انجام می شود و سبب به کار گیری نیروی کار می شود از طرفی نگهداری مقدار زیادی از این گیاه نیاز به جای بزرگی ندارد.

معرفی گیاه زعفران

زعفران گیاهی نیمه گرمسیری است و در نقاطی که دارای زمستان های ملایم و تابستان های گرم و خشک است به خوبی می روید. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد بوده و از 10 تا 15 درجه و بعضاً تا منفی 20 درجه سانتی گراد را تحمل می کند. ولی وجود یک پائیز خنک، بدون یخبندان و بدون بارندگی برای گل دهی بسیار مناسب است. حداکثر دمای قابل تحمل این گیاه 40 درجه سانتی گراد است و این گیاه در ارتفاع 1300 تا 2300 متر از سطح دریا عملکرد خوبی را نشان می دهد.

زعفران گیاهی علفی پایا، با پیازی مطبق و برگ های خطی باریک و با دوام است. گیاه حدود 10 تا 30 سانتی متر ارتفاع دارد. گل آن قیفی شکل و به رنگ بنفش روشن است که به شش گلبرگ تقسیم شده است. دارای خامه زرد رنگ است که به سه کلاله نارنجی رنگ منتهی می شود. طول کلاله ها بلندتر از گلبرگ هاست.

مادگی یک گل اندامی ماده است که با اصطلاحات تخمدان، خامه و کلاله توصیف می‌شود. بخش چسبناک بالای مادگی، کلاله، گیرنده گرده می‌باشد. از یک تخمدان قاعده‌ای، یک خامهٔ میانی، و یک کلاله انتهایی تشکیل می‌شود. تخمدان محتوی تخمک هاست که توسط پوشش احاطه شده ‌است و بعد از لقاح به صورت بذر رشد می‌یابد. کلاله یک جمع‌ آوری‌کنندهٔ گرده است و خامه در زیر آن گذرگاهی است که گرده را به سمت تخمک هدایت می‌کند.

Crocus sativus یک تریپلوئید با 24 کروموزوم است، به این معنی که دارای سه برابر تعداد هاپلوئید کروموزوم است، به این دلیل گیاه به دلیل عدم توانایی جفت شدن کروموزوم ها در هنگام میوز، عقیم است.

شرایط تکثیر و رشد زعفران

گل زعفران با پیازچه هایی که در کنار پیاز مادر می روید تکثیر می شود. پیازهای زعفران را باید به اندازه 10 سانتی متر از هم جدا کرد و در عمق 10 تا 20 سانتی متری کاشته شود.

زعفران توسط ساقه زیر زمینی پیاز مانند یا بنه محافظت می شود. پوشش روی بنه از نوع الیاف طولی موازی به رنگ قهوه ای است. در رأس پیازها یک جوانه دیده می شود. از جوانه های رأسی – بسته به درشتی و شادابی پیاز 4 گل و برگ تولید می شود. بهتر است کشت پیاز در خرداد ماه انجام گیرد. گیاه از نیمه تیرماه تا نیمه مهر ماه در داخل پیاز رشد می کند.

در طول پاییز و زمستان در انتهای لوله گل تورمی به وجود می آید که نشانه تشکیل پیاز دختر است. این پیاز از حدود دی ماه شروع به مکیدن جسم پیاز مادر می نماید و در طول بهمن و اسفند به مرور مواد غذایی از پیاز مادر به دختر منتقل و در انتهای فصل از پیاز مادر قبلی چیزی به جز یک پوسته خشبی نازک باقی نخواهد ماند و پیاز جدید هم فاقد ریشه بوده و برای ادامه فعالیت های خود متکی به برگ ها می باشد. پیاز زعفران به مدت 8 تا 9 سال در زمین می ماند و همه ساله گل می دهند. هر پیاز بسته به درشتی و قدرت خاک یک تا سه جوانه تولید می کند. ریشه های زعفران افشان و کوتاه است، از این رو خاک عمیق و حاصلخیز و سبک برای رشد و نمو پیازها مناسب می باشد. محلول پاشی با کود مایع در بهمن و اسفند ماه در افزایش محصول موثر خواهد بود.

بهترین رشد گل در مناطقی از آفتاب کامل، در خاک خوب زهکشی (خاک لومی یا رسی شنی) با سطح متوسطی از محتوای آلی است. زمین زعفران نباید دارای قلوه سنگ، علف های هرز، شور و فقیر باشد.

pH خاک زعفران باید بین 7 یا 8 باشد.

کود فسفاته و پتاسه همراه کود حیوانی برای ریشه گیاه مورد نیاز است. پیاز زعفران در هر سال چند برابر می شود و 3 تا 5 سال دوام خواهد داشت.

گل های بنفش رنگ زعفران در پاییز شکوفا می شود. عمر متوسط گل زعفران در صورتی که چیده نشود حدود 4 روز است.

برگ ها معمولا بعد از ظهور گل ها ظاهر می شود مگر در آبیاری زعفران تعجیل شود. نیاز آبی زعفران از حدود نیمه مهر ماه شروع و تا حدود نیمه اردیبهشت ماه ادامه دارد. برگ ها مستقیماً از روی پیاز خارج می گردد و فاقد ساقه هوایی است.

برداشت زعفران

برداشت زعفران با دست و به صورت غنچه انجام می شود. زمان چیدن گل ها از سحر تا 9 صبح است. کلاله های این گیاه را با قسمتی از خامه پس از چیدن تمام گل ها با دست جدا و جمع آوری می کنند. کلاله ها را باید همان روز روی سنگ هایی که از قبل داغ شده پهن کرد یا در خشک کن قرار داد که سریعا و در عرض نیم ساعت رطوبت خود را از دست بدهند تا رنگ نارنجی و عطر خاص خود را حفظ کنند.

گونه Colchicaceae (گل حسرت)

گونه ای سمی به نام Colchicaceae وجود دارد که در ایران به صورت خودرو در کوهپایه ها و نقاط سردسیر به نام گل حسرت می روید. در این گیاه فصل گل دهی و برگ دهی متفاوت است به همین علت در اصطلاح گل و برگ در حسرت دیدن یکدیگرند. این گیاه دارای 6 گلبرگ و 6 پرچم است که زمان گل دهی آنان در زمستان و پاییز است. گل های سفید و صورتی آن در فصل پاییز که به طور معمول گل دیگری در باغ وجود ندارد ظاهر می شوند. سپس برگ های آن در بهار ظاهر شده و در اوایل تابستان خشک می شوند. تمام قسمت های این گیاه سمی است.

خواص زعفران

مغز: تحریک ذهن و مغز

چشم: جلوگیری از بیماری چشمی دژنراسیون ماکولا یا تباهی لکه زرد

پوست: خواص ضد پیری برای پوست، سبب نرمی، انعطاف و درخشندگی و سفید شدن پوست، جلوگیری از جوش، از بین بردن زخم و لکه‌های تیره پوست و دیگر لکه‌های پوستی، درمان ترک و خشکی لب

مو: جلوگیری از ریزش مو، بهبود جریان خون به فولیکول‌های مو

دستگاه تنفس: درمان سرفه و سرماخوردگی معمولی، خلط آور، ترکیب ضد التهابی و محرک، جلوگیری از حمله برای آسم

تسکین درد: تسکین درد دندان، دارای خاصیت ضد عفونی‌کنندگی و تسکین‌دهنده، بهبود خواب.

قاعدگی: مفید برای کنترل سندرم پیش از قاعدگی و مفید برای بلوغ دیررس در دختران

قلب: کاهش فشار خون، جلوگیری از تصلب شریان، سکته قلبی، تنظیم سطح کلسترول خون

گوارش: ضد اسپاسم، درمان یبوست و نفخ

سرطان: حفظ سنتز DNA و تکثیر سلولی به صورت بهینه و جلوگیری کننده قدرتمند در برابر سرطان

احتیاط: زعفران باید با احتیاط و به مقدار کم مصرف شود، زیرا مصرف آن به مقدار زیاد باعث خونریزی، تهوع، اسهال و سرگیجه می شود.

تنظیم: سمیه مظفری