در این مقاله به 30 ضرب المثلی اشاره می شود که نام یک یا تعداد بیشتری حیوان در آن به کار رفته است. در زیر هر یک معنی و محلی که آن ضرب المثل به کار می رود، اشاره شده است.

1- از اسب فرود آید و بر خر نشیند

آدم همیشه باید نگاهش به جلو باشد و به فکر پیش افتادن باشد. در قدیم افرادی که سوار اسب می شدند زندگی بهتری داشتند و اگر کسی زندگی اش به هم می ریخت و به هر دلیل آن چه را که داشت از دست می داد، آن وقت به جای اسب سوار شدن سوار خر می شد.

2- از اسب افتاده، از اصل نیفتاده

این مثل زمانی به کار برده می شد که یک نفر از مقام عالی خود بر کنار می شد، ولی بزرگواری اش را فراموش نمی کرد و احساس کوچکی و حقارت نمی کرد.

3- از خر مرده نعل می کَنَد

آدم های زیاد خواه و منفعت طلبی هستند که چشم و دلشان از مال دنیا سیر نمی شود. آن ها برای این که هر چه بیشتر داشته باشند از هر جا که بتوانند مال جمع می کنند.

4- از دعای گربه سیاه باران نمی بارد

اگر آدم ضعیف و ناتوانی یک نفر را تهدید کند و بگوید که با تو این برخورد و یا آن برخورد را می کنم و یا از دست تو به جایی شکایت می کنم. در جواب او این مثل را می گویند.

5- از کله ی سحر تا بوق سگ

این مثل را زمانی به کار می بردند که می خواستند بگویند لحظه ای آرامش و آسایش نداشته اند و از صبح خیلی زود تا شب یک نفس کار کرده اند.

6- اسب پیشکشی دندانش را نگاه نمی کنند

وقتی کسی برای شخصی هدیه می آورد باید از او تشکر کرد نه این که از آن هدیه ایراد گرفت که هدیه دهنده پشیمان شود.

7- اشک تمساح ریختن

در مثل ها هر آدم زورگو و ستمگری که بعد از ستم به مردم خودش را دلسوز و نگران مردم نشان بدهد، به تمساح تشبیه می شود و می گویند: “این آدم دلسوز و مهربان نیست، اشک تمساح می ریزد.”

8- انگور خوب نصیب شغال می شود

اگر کسی هر چیز با ارزشی را به دست بیاورد و قدر آن را نداند و آن را از بین ببرد می گویند که انگور خوب نصیب شغال می شود.

9- اوضاع قمر در عقرب شده

گاهی پیش می آید که آرامش و وضع خانه و شهر و کشور در هم می ریزد در این وقت است که می گویند: اوضاع قمر در عقرب شده. ستاره شناسان وقتی قمر یا ماه در برج عقرب قرار گرفت، زمان را برای کار ستاره شناسی مساعد نمی دانند.

10- با زبان خوش مار از سوراخ بیرون می آید

باید با مردم خوش زبان بود. با بد اخلاقی کاری از پیش نمی بریم.

11- بر خرمگس معرکه لعنت!

اگر کسی در جمعی بدون مقدمه و بی اجازه حرفی بزند، این ضرب المثل را به کار می برند.

12- بزک نمیر بهار می یاد، کُمبُزه با خیار می آد

اگر به کسی وعده های دور و دراز بدهند، در جواب این مثل را می گوید.

13- جوجه را پاییز می شمارند

اگر کسی در کارش عجله می کرد و می خواست بگوید که من موفق شده ام، در جوابش این مثل را می گفتند یعنی این که هنوز باید صبر کنی.

14- خر بیار و معرکه بار کن

اگر در جایی ناگهان سر و صدایی بر پا شود و نتوان کار مفیدی انجام داد، دیگر جای انجام آن کار نیست یا جای ماندن نیست.

15- خرش توی گل مانده

به آدمی که گرفتار شده بود می گفتند که خرش توی گل مانده. در قدیم آدم های بی ادبی هم بودند که وقتی می خواستند آدم گرفتاری را مسخره کنند، می گفتند مثل خر توی گل مانده!

16- خودش را به موش مردگی می زند

گاهی پیش می آید از یک نفر انجام کاری را می خواهند او با آه و ناله می گوید که بیمارم یا بدهکاری دارد، هر چه بر سر او فریاد می زنند که چرا بدهکاری ات را نمی دهی، سر کج می کند و جوابی نمی دهد.

17- درِ دیزی باز است، حیای گُربه کجا رفته؟

قدیمی ها می گفتند درست است که هر کس می تواند از چیزی که مال دیگران است و در اختیار اوست استفاده کند، ولی بهتر است این کار را نکند و شرم و حیا داشته باشد.

18- دلم خوش است که نامم کبوتر حَرَم است

اگر کسی از مقام و جایگاهی فقط اسم آن را داشته باشد و هیچ بهره ای از آن نبرد، این مثل را درباره ی او می گویند.

19- شتر در خواب بیند پنبه دانه، گهی هُف هُف خوردف گه دانه دانه

اگر کسی به دنبال آرزوی دور و درازی باشد که هیچ وقت نمی تواند به آن برسد، این مثل را برای حال و روز او می گویند.

20- شتر سواری دولا دولا نمی شود

بعضی وقت ها آدم ها می خواهند کار بزرگی انجام دهند، برای این کار هم مدت ها زحمت کشیده اند ولی دو دل هستند و می خواهند دور از چشم دیگران این کار را کنند که نمی شود.

21- طوطی اش یاد هندوستان کرده

اگر کسی ناراحت و غمگین شود این مثل را برای حال و روز او به کار می برند.

22- طوطی وار حرف می زند

یعنی این که معنی حرف خودت را نمی دانی.

23- کار هر بُز نیست خِرمن کوفتن

هر کاری اگر می خواهد به پایان خوب و روشن برسد، باید که ابزار خودش را هم داشته باشد.

24- کله ی گنجشک خورده

به کسی گفته می شود که پر گویی می کند.

25- کینه ی شتری

می گویند اگر شتر از کسی کینه به دل بگیرد، هیچ وقت آن را فراموش نمی کند و تا زمانی که به کسی که از او کینه ای دارد، ضرر و زیان نرساند، آرام نمی گیرد.

26- مار پوست خود را وِل می کند اما خوی خود را ول نمی کند

یعنی این که آدم های مردم آزار شاید ظاهر خودشان را عوض کنند ولی نمی توانند اخلاق خودشان را عوض کنند و همان که بوده اند هستند.

27- مار خوش خط و خال

یعنی باید مواظب رفتار کسانی بود که ظاهر زیبایی دارند ولی خیلی خطرناک اند.

28- مثل خروس بی محل، بی وقت می خواند

اگر کسی بی وقت و نا به جا حرف بزند به او می گویند: مثل خروس بی محل است.

29- مثل زالو

اگر کسی حق دیگران را نمی داد می گفتند مثل زالو خون مردم را می مکد.

30- مرغ همسایه غاز است

وقتی کسی قدر چیزی که همیشه پیش رو و برای اوست، نداند، این مثل را برای او به کار می برند.

تنظیم: سمیه مظفری

برگرفته از کتاب “راز مثل های ما”، نویسنده: محمد میر کیانی، انتشارات محراب قلم.