عرفه، اعمال روز هشتم و نهم ماه ذی الحجه
با قرار گرفتن در ماه ذی الحجه و نزدیک شدن به روز عرفه اعمال روز هشتم که روز ترویه نام دارد و شب و روز نهم ذی الحجه، که همان روز پر فیض و برکت عرفه می باشد را تهیه کرده ایم.
روز عرفه از روزهای پرفضیلتی است که زمینه و بستر مناسب برای بهرهمندی هرچه بهتر از برکات الهی آماده است، انجام برخی اعمال در این زمان مشخص، موجب نزدیکی سازنده تر به خالق هستی و کسب خیرات دنیوی و اخروی بیشتر است
روز هشتم
روز ترویه است و روزه اش فضیلت دارد و روایت شده که کفّاره شصت سال است و شیخ شهید غسل این روز را مستحب دانسته.
اعمال شب عرفه
شب نهم
از لَیالى متبرّکه و شب مناجات با قاضى الحاجاتست و توبه در آن شب مقبول و دُعا در آن مُستَجابَست و کسى که آن شب را به عبادت بسر آورد اجر صد و هفتاد سال عبادت داشته باشد و از براى آن شب چند عمل است اوّل بخواند این دعا را که روایت شده هر که بخواند آن را در شب عرفه یا در شبهاى جمعه خداوند بیامرزد او را:
اَللّهُمَّ یا شاهِدَ کلِّ نَجْوىَ مَوْضِعَ کلِّ شَکوى وَعالِمَ کلِّ خَفِیةٍ وَمُنْتَهى کلِّ حاجَةٍ یا مُبْتَدِئاً وِبالنِّعَمِ عَلَى الْعِبادِ یا کریمَ الْعَفْوِ یا حَسَنَ التَّجاوُزِ یا جَوادُ یا مَنْ لا یوارى مِنْهُ لَیلٌ داجٍ وَلا بَحْرٌ عَجّاجٌ وَلا سَمآءٌ ذاتُ اَبْراجٍ وَلا ظُلَمٌ ذاتُ ارْتِتاجٍ یا مَنِ الظُّلْمَةُ عِنْدَهُ ضِیآءٌ اَسْئَلُک بِنوُرِ وَجْهِک الْکریم ِالَّذى تَجَلَّیتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَجَعَلْتَهُ دَکاً وَخَرَّ موُسى صَعِقاً وَبِاسْمِک الَّذى رَفَعْتَ بِهِ السَّمواتِ بِلا عَمَدٍ وَسَطَحْتَ بِهِ الاْرْضَ عَلى وَجْهِ ماءٍ جَمَدٍ وَبِاسْمِک الْمَخْزوُنِ الْمَکنوُنِ الْمَکتوُبِ الطّاهِرِ الَّذى اِذا دُعیتَ بِهِ اَجَبْتَ وَاِذا سُئِلْتَ بِهِ اَعْطَیتَ وَبِاسْمِک السُّبوُحِ الْقُدُّوسِ الْبُرْهانِ الَّذى هُوَ نوُرٌ عَلى کلِّ نُورٍ وَنوُرٌ مِنْ نوُرٍ یضیىُ مِنْهُ کلُّ نوُرٍ اِذا بَلَغَ الاْرْضَ انْشَقَّتْ وَاِذا بَلَغَ السَّمواتِ فُتِحَتْ وَاِذا بَلَغَ الْعَرْشَ اهْتَزَّ وَبِاسْمِک الَّذى تَرْتَعِدُ مِنْهُ فَراَّئِصُ مَلاَّئِکتِک وَاَسْئَلُک بِحَقِّ جَبْرَئیلَ وَمیکائیلَ وَاِسْرافیلَ وَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفى صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَعَلى جَمیعِ الاْنْبِیآءِ وَجَمیعِ الْمَلاَّئِکةِ وَبِالاِْسْمِ الَّذى مَشى بِهِ الْخِضْرُ عَلى قُلَلِ الْمآءِ کما مَشى بِهِ عَلى جَدَدِ الاْرْضِ وَبِاسْمِک الَّذى فَلَقْتَ بِهِ الْبَحْرَ لِموُسى وَاَغْرَقْتَ فِرْعَوْن َوَقَوْمَهُ وَاَنْجَیتَ بِهِ موُسَى بْنَ عِمْرانَ وَمَنْ مَعَهُ وَبِاسْمِک الَّذى دَعاک بِهِ موُسَى بْنُ عِمْرانَ مِنْ جانِبِ الطُّورِ الاْیمَنِ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَاَلْقَیتَ عَلَیهِ مَحَبَّةً مِنْک وَبِاسْمِک الَّذى بِهِ اَحْیى عیسَى بْنُ مَرْیمَ الْمَوْتى وَتَکلَّمَ فِى الْمَهْدِ صَبِیاً وَاَبْرَءَ الاْکمَهَ وَالاْبْرَصَ بِاِذْنِک وَبِاسْمِک الَّذى دَعاک بِهِ حَمَلَةُ عَرْشِک وَجَبْرَئیلُ وَمیکآئیلُ وَاِسْرافیلُ وَحَبیبُک مُحَمَّدٌ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَمَلاَّئِکتُک الْمُقَرَّبوُنَ وَاَنْبِیآؤُک الْمُرْسَلوُنَ وَعِبادُک الصّالِحوُنَ مِنْ اَهْلِ السَّمواتِ وَالاْرَضینَ وَبِاسْمِک الَّذى دَعاک بِهِ ذوُ النُّونِ اِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ اَنْ لَنْ تَقْدِرَ عَلَیهِ فَنادى فِى الظُّلُماتِ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَک اِنّى کنْتُ مِنَ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْتَ لَهُ وَنَجَّیتَهُ مِنَ الْغَمِّ وَکذلِک تُنْجِى الْمُؤْمِنینَ وَبِاسْمِک الْعَظیمِ الَّذى دَعاک بِهِ داوُدُ وَخَرَّ لَک ساجِداً فَغَفَرْتَ لَهُ ذَنْبَهُ وَبِاسْمِک الَّذى دَعَتْک بِهِ اسِیةُ امْرَاءَةُ فِرْعَوْنَ اِذْ قالَتْ رَبِّ ابْنِ لى عِنْدَک بَیتاً فِى الْجَنَّةِ وَنَجِّنى مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنى مِنَ الْقَوْمِ الظّالِمینَ فَاسْتَجَبْتَ لَها دُعآئَها وَبِاسْمِک الَّذى دَعاک بِهِ اَیوبُ اِذْ حَلَّ بِهِ الْبَلاَّءُ فَع افَیتَهُ وَ اتَیتَهُ اَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِک وَذِکرى لِلْعابِدینَ وَبِاسْمِک الَّذى دَعاک بِهِ یعْقوُبُ فَرَدَدْتَ عَلَیهِ بَصَرَهُ وَقُرَّةَ عَینِهِ یوُسُفَ وَجَمَعْتَ شَمْلَهُ وَبِاسْمِک الَّذى دَعاک بِهِ سُلَیمانُ فَوَهَبْتَ لَهُ مُلْکاً لا ینْبَغى لاَِحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ اِنَّک اَنْتَ الْوَهّابُ وَبِاسْمِک الَّذى سَخَّرْتَ بِهِ الْبُراقَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَسَلَّمَ اِذْ قالَ تَعالى سُبْحانَ الَّذى اَسْرى بِعَبْدِهِ لَیلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحرامِ اِلَى الْمَسْجِدِ الاْقْصى وَقَوْلُهُ سُبْحانَ الَّذى سَخَّرَ لَنا هذا وَما کنّا لَهُ مُقْرِنینَ وَاِنّا اِلى رَبِّنا لَمُنْقَلِبوُنَ وَبِاسْمِک الَّذى تَنَزَّلَ بِهِ جَبْرَئیلُ عَلى مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَبِاسْمِک الَّذى دَعاک بِهِ آدَمُ فَغَفَرْتَ لَهُ ذَنْبَهُ وَاَسْکنْتَهُ جَنَّتَک وَاَسْئَلُک بِحَقِّ الْقُرْآنِ الْعَظیمِ وَبِحَقِّ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیینَ وَبِحَقِّ اِبْرهیمَ وَبِحَقِّ فَصْلِک یوْمَ الْقَضآءِ وَبِحَقِّ الْمَوازینِ اِذا نُصِبَتْ وَالصُّحُفِ اِذا نُشِرَتْ وَبِحَقِّ الْقَلَمِ وَما جَرى وَاللَّوْحِ وَما اَحْصى وَبِحَقِّ الاِْسْمِ الَّذى کتَبْتَهُ عَلى سُرادِقِ الْعَرْشِ قَبْلَ خَلْقِک الْخَلْقَ وَالدُّنْیا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ بِاَلْفَىْ عامٍ وَاَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسوُلُهُ وَاَسْئَلُک بِاسْمِک الْمَخْزُونِ فى خَزآئِنِک الَّذىِ اسْتَاْثَرْتَ بِهِ فى عِلْمِ الْغَیبِ عِنْدَک لَمْ یظْهَرْ عَلَیهِ اَحَدٌ مِنْ خَلْقِک لا مَلَک مُقَرَّبٌ وَلا نَبِىُّ مُرْسَلٌ وَلا عَبْدٌ مُصْطَفىً وَاَسْئَلُک بِاسْمِک الَّذى شَقَقْتَ بِهِ الْبِحارَ وَقامَتْ بِهِ الْجِبالُ وَاخْتَلَفَ بِهِ اللَّیلُ وَالنَّهارُ وَبِحَقِّ السَّبْعِ الْمَثانى وَالْقُرْآنِ الْعَظیمِ وَبِحَقِّ الْکرامِ الْکاتِبینَ وَبِحَقِّ طه وَیسَّ وَکه ی عَّصَّ وَح مَّعَّسَّقَّ وَبِحَقِّ تَوْریةِ موُسى وَاِنْجیلِ عیسى وَزَبوُرِ داوُدَ وَفُرْقانِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَ الِهِ وَعَلى جَمیعِ الرُّسُلِ وَبِاهِیاً شَراهِیاً اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُک بِحَقِّ تِلْک الْمُناجاتِ الَّتى کانَتْ بَینَک وَبَینَ موُسَى بْنِ عِمْرانَ فَوْقَ جَبَلِ طوُرِ سَینآءَ وَاَسْئَلُک بِاسْمِک الَّذى عَلَّمْتَهُ مَلَک الْمَوْتِ لِقَبْضِ الاْرْواحِ وَاَسْئَلُک بِاسْمِک الَّذى کتِبَ عَلى وَرَقِ الزَّیتوُنِ فَخَضَعَتِ النّیرانُ لِتِلْک الْوَرَقَةِ فَقُلْتَ یا نارُ کوُنى بَرْداً وَسَلاماً وَاَسْئَلُک بِاسْمِک الَّذى کتَبْتَهُ عَلى سُرادِقِ الْمَجْدِ وَالْکرامَةِ یا مَنْ لا یحْفیهِ سآئِلٌ وَلا ینْقُصُهُ نآئِلٌ یا مَنْ بِهِ یسْتَغاثُ وَاِلَیهِ یلْجَاءُ اَسْئَلُک بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِک وَمُنْتَهَى الرَّحْمَةِ مِنْ کتابِک وَبِاسْمِک الاْعْظَمِ وَجَدِّک الاْعْلى وَکلِماتِک التّآمّاتِ الْعُلى اَللّهُمَّ رَبَّ الرِّیاحِ وَما ذَرَتْ وَالسَّمآءِ وَما اَظَلَّتْ وَالاْرْضِ وَما اَقَلَّتْ وَالشَّیاطینِ وَما اَضَلَّتْ وَالْبِحارِ وَما جَرَتْ وَبِحَقِّ کلِّ حَقٍّ هُوَ عَلَیک حَقُّ وَبِحَقِّ الْمَلاَّئِکةِ الْمُقَرَّبینَ وَالرَّوح انِیینَ وَالْکروُبِیینَ وَالْمُسَبِّحینَ لَک بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ لا یفْتُروُنَ وَبِحَقِّ اِبْراهیمَ خَلیلِک وَبِحَقِّ کلِّ وَلِی ینادیک بَینَ الصَّفا وَالْمَرْوَةِ وَتَسْتَجیبُ لَهُ دُعآئَهُ یا مُجیبُ اَسْئَلُک بِحَقِّ هذِهِ الاْسْماءِ وَبِهذِهِ الدَّعَواتِ اَنْ تَغْفِرَ لَنا ما قَدَّمْنا وَما اَخَّرْنا وَما اَسْرَرْنا وَما اَعْلَنّا وَما اَبْدَینا وَما اَخْفَینا وَما اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّا اِنَّک عَلى کلِّشَىْءٍ قَدیرٌ بِرَحْمَتِک یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ یا حافِظَ کلِّ غَریبٍ یا موُنِسَ کلِّ وَحیدٍ یا قُوَّةَ کلِّ ضَعیفٍ یا ناصِرَ کلِّ مَظْلوُمٍ یا رازِقَ کلِّ مَحْروُمٍ یا موُنِسَ کلِّ مُسْتَوْحِشٍ یا صاحِبَ کلِّ مُسافِرٍ یا عِمادَ کلِّ حاضِرٍ یا غافِرَ کلِّ ذَنْبٍ وَخَطَّیئَةٍ یا غِیاثَ الْمُسْتَغیثینَ یا صَریخَ الْمُسْتَصْرِخینَ یا کاشِفَ کرْبِ الْمَکرُوبینَ یا فارِجَ هَمِّ الْمَهْمُوُمینَ یا بَدیعَ السَّمواتِ وَالاْرَضینَ یا مُنْتَهى غایةِ الطّالِبینَ یا مُجیبَ دَعْوَةِ الْمُضْطَرّینَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ یا رَبَّ الْعالَمینَ یا دَیانَ یوْمِ الدّینِ یا اَجْوَدَ الاْجْوَدینَ یا اَکرَمَ الاْکرَمینَ یا اَسْمَعَ السّامِعینَ یا اَبْصَرَ النّاظِرینَ یا اَقْدَرَ الْقادِرینَ اغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تُغَیرُ النِّعَمَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى توُرِثُ النَّدَمَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى توُرِثُ السَّقَمَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تَهْتِک الْعِصَمَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تَرُدُّ الدُّعآءَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تَحْبِسُ قَطْرَ السَّمآءِ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تُعَجِّلُ الْفَنآءَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تَجْلِبُ الشَّقآءَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تُظْلِمُ الْهَوآءَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى تَکشِفُ الْغِطآءَ وَاغْفِرْ لِىَ الذُّنوُبَ الَّتى لا یغْفِرُها غَیرُک یا اَللّهُ وَاحْمِلْ عَنّى کلَّ تَبِعَةٍ لاِحَدٍ مِنْ خَلْقِک وَاجْعَلْ لى مِنْ اَمْرى فَرَجاً وَمَخْرَجاً وَیسْراً وَاَنْزِلْ یقینَک فى صَدْرى وَرَجآءَکفى قَلْبى حَتّى لا اَرْجُوَ غَیرَک اَللّهُمَّ احْفَظْنى وَعافِنى فى مَقامى وَاصْحَبْنى فى لَیلى وَنَهارى وَمِنْ بَینِ یدَىَّ وَمِنْ خَلْفى وَعَنْ یمینى وَعَنْ شِمالى وَمِنْ فَوْقى وَمِنْ تَحْتى وَیسِّرْ لِىَ السَّبیلَ وَاَحْسِنْ لِىَ التَّیسیرَ وَلا تَخْذُلْنى فِى الْعَسیرِ وَاهْدِنى یا خَیرَ دَلیلٍ وَلا تَکلْنى اِلى نَفْسى فِى الاُْموُرِ وَلَقِّنى کلَّ سُروُرٍ وَاقْلِبْنى اِلى اَهْلى بِالْفَلاحِ وَالنَّجاحِ مَحْبوُراً فِى الْعاجِلِ وَالا جِلِ اِنَّک عَلى کلِّشَىْءٍ قَدیرٌ وَارْزُقْنى مِنْ فَضْلِک وَاَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ طَیباتِ رِزْقِک وَاسْتَعْمِلْنى فى طاعَتِک وَاَجِرْنى مِنْ عَذابِک وَنارِک وَاقْلِبْنى اِذا تَوَفَّیتَنى اِلى جَنَّتِک بِرَحْمَتِک اَللّهُمَّ اِنّى اَعوُذُ بِک مِنْ زَوالِ نِعْمَتِک وَمِنْ تَحْویلِ عافِیتِک وَمِنْ حُلوُلِ نَقِمَتِک وَمِنْ نُزوُلِ عَذابِک وَاَعوُذُ بِک مِنْ جَهْدِ الْبَلاَّءِ وَدَرَک الشَّق آءِ وَمِنْ سُوَّءِ الْقَض آءِ وَشَماتَةِ الاْعْدآءِ وَمِنْ شَرِّ ما ینْزِلُ مِنَ السَّمآءِ وَمِنْ شَرِّ ما فِى الْکتابِ الْمُنْزَلِ اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْنى مِنَ الاْشْرارِ وَلا مِنْ اَصْحابِ النّارِ وَلا تَحْرِمْنى صُحْبَةَ الاْخْیارِ وَاَحْینى حَیوةً طَیبَةً وَتَوَفَّنى وَفاةً طَیبَةً تُلْحِقُنى بِالاْبْرارِ وَارْزُقْنى مُرافَقَةَ الاْنْبِیآءِ فى مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلیک مُقْتَدِرٍ اَللّهُمَّ لَک الْحَمْدُ عَلى حُسْنِ بَلاَّئِک وَصُنْعِک وَلَک الْحَمْدُ عَلَى الاِْسْلامِ وَاتِّباعِ السُّنَةِ یا رَبِّ کما هَدَیتَهُمْ لِدینِک وَعَلَّمْتَهُمْ کتابَک فَاهْدِنا وَعَلِّمْنا وَلَک الْحَمْدُ عَلى حُسْنِ بَلاَّئِک وَصُنْعِک عِنْدى خ آصَّةً کم ا خَلَقْتَنى فَاَحْسَنْتَ خَلْقى وَعَلَّمْتَنى فَاَحْسَنْتَ تَعْلیمى وَهَدَیتَنى فَاَحْسَنْتَ هِدایتى فَلَک الْحَمْدُ عَلى اِنْعامِک عَلَىَّ قَدیماً وَحَدیثاً فَکمْ مِنْ کرْبٍ یا سَیدى قَدْ فَرَّجْتَهُ وَکمْ مِنْ غَمٍّ یا سَیدى قَدْ نَفَّسْتَهُ وَکمْ مِنْ هَمٍّ یا سَیدى قَدْ کشَفْتَهُ وَکمْ مِنْ بَلاَّءٍ ی ا سَیدى قَدْ صَرَفْتَهُ وَکمْ مِنْ عَیبٍ ی ا سَیدى قَدْ سَتَرْتَهُ فَلَک الْحَمْدُ عَلى کلِّ حالٍ فى کلِّ مَثْوىً وَزَمانٍ وَمُنْقَلَبٍ وَمَُقامٍ وَعَلى هذِهِ الْحالِ وَکلِّ حالٍ اَللّهُمَّ اجْعَلْنى مِنْ اَفْضَلِ عِبادِک نَصیباً فى هذَا الْیوْمِ مِنْ خَیرٍ تَقْسِمُهُ اَوْ ضُرٍّ تَکشِفُهُ اَوْ سُوَّءٍ تَصْرِفُهُ اَوْ بَلاَّءٍ تَدْفَعُهُ اَوْ خَیرٍ تَسُوقُهُ اَوْ رَحْمَةٍ تَنْشُرُه ا اَوْ ع افِیةٍ تُلْبِسُه فَاِنَّک عَلى کلِّشَىْءٍ قَدیرٌ وَبِیدِک خَزآئِنُ السَّمواتِ وَالاْرْضِ وَاَنْتَ الْواحِدُ الْکریمُ الْمُعْطِى الَّذى لا یرَدُّ سآئِلُهُ وَلا یخَیبُ امِلُهُ وَلا ینْقُصُ نآئِلُهُ وَلا ینْفَدُ ما عِنْدَهُ بَلْ یزْدادُ کثْرَةً وَطیباً وَعَطآءً وَجوُداً وَارْزُقْنى مِنْ خَزآئِنِک الَّتى لا تَفْنى وَمِنْ رَحْمَتِک الْواسِعَةِ اِنَّ عَطآئَک لَمْ یکنْ مَحْظوُراً وَاَنْتَ عَلى کلِّشَىْءٍ قَدیرٌ بِرَحْمَتِک یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.
دوّم:
بخواند آن هزار مرتبه «به نقل کفعمى »تسبیحات عشر را که سید ذکر فرموده و بیاید در اعمال روز عرفه .
سوم:
بخواند دعاء اللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّاَ وَ تَهَیاَ را که در روز عرفه و شب و روز جمعه نیز وارد است و گذشت ذکر آن در اعمال شب جمعه چهارم زیارت کند امام حسین علیه السلام و زمین کربلا را و بماند در آنجا تا روز عید تا آنکه از شرّ آن سال نگاه داشته شود .
روز نهم
روز عرفه از اعیاد عظیمه است اگرچه به اسم عید نامیده نشده است و روزى است که حق تعالى بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود خوانده و مَوائد جُود و احسان خود را براى ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار و حقیرتر و رانده تر و خشمناکترین اوقات خواهد بود و روایت شده که حضرت امام زین العابدین علیه السلام شنید در روز عرفه صداى سائلى را که از مردم سؤال مى نمود فرمود به او: واى بر تو آیا از غیر خدا سؤ ال مى کنى در این روز و حال آنکه امید مى رود در این روز براى بچّه هاى در شکم آنکه فضل خدا شامل آنها شود و سعید شوند و از براى این روز اعمالی چند است.
اول:
غسل
دوّم:
زیارت امام حسین علیه السلام که مقابل هزار حجّ و هزار عمره و هزار جهاد بلکه بالاتر است و احادیث در کثرت فضیلت زیارت آن حضرت در این روز متواتر است و اگر کسى توفیق یابد که در این روز در تحت قُبّه مقدّسه آن حضرت باشد ثوابش کمتر از کسى که در عرفات باشد نیست بلکه زیاده و مقدّم است و کیفیت زیارت آن حضرت بعد از این در باب زیارات بیاید انشاءالله تعالى.
سوّم:
بعد از نماز عصر پیش از آنکه مشغول بخواندن دعاهاى عرفه شود دو رکعت نماز بجا آورد در زیر آسمان و اعتراف و اقرار کند نزد حق تعالى به گناهان خود تا فایز شود به ثواب عرفات و گناهانش آمرزیده گردد پس مشغول شود به اعمال و ادعیه عرفه که از حُجَج طاهِرِهِ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِم روایت شده و آنها زیاده از آن است که در این مختصر ذکر شود لکن ما به مقدارى که این کتاب گنجایش آن را داشته باشد نقل مى کنیم شیخ کفعمى در مصباح فرموده مستحب است روزه روز عرفه براى کسى که ضعف پیدا نکند از دعا خواندن و مستحب است غسل پیش از زوال و زیارت امام حسین علیه السلام در روز و شب عرفه و چون وقت زوال شد زیر آسمان رَوَد و نماز ظهر و عصر را با رکوع و سجود نیکو به عمل آورد و چون فارغ شود دو رکعت نماز کند در رکعت اوّل بعد از حمد توحید و در دویم بعد از حمد قُل یا اَیهَا الْکافِروُنَ بخواند بعد از آن چهار رکعت نماز گذارد در هر رکعت بعد از حمد توحید پنجاه مرتبه بخواند فقیر گوید که این نماز همان نماز حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام است که در اعمال روز جمعه گذشت.
تسبیحات حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَاله در روز عرفه
پس فرموده بخوان این تسبیحات را که مروى از حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ اله است و سید بن طاوُس در اقبال ذکر فرموده:
سُبْحانَ الَّذى فِى السَّمآءِ عَرْشُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الاَْرْضِ حُکمُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْقُبوُرِ قَضآؤُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْبَحْرِ سَبیلُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى النّارِ سُلْطانُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ سُبْحانَ الَّذى فِى الْقِیمَةِ عَدْلُهُ سُبْحانَ الَّذى رَفَعَ السَّمآءَ سُبْحانَ الَّذى بَسَطَ الاْرْضَ سُبْحانَ الَّذى لا مَلْجَاَ وَلا مَنْجا مِنْهُ اِلاّ اِلَیهِ.
پس بگو سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلا اللّهُ وَاللّهُ اَکبَرُ صد مرتبه و بخوان توحید صد مرتبه و آیة الکرسى صد مرتبه و صلوات بر محمّد و آل محمّد صد مرتبه و بگو:
لا اِلهَا ِلا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ لَهُ الْمُلْک وَلَهُ الْحَمْدُ یحْیى وَیمیتُ وَیمیتُ وَیحْیى وَهُوَ حَىُّ لا یموُتُ بِیدِهِ الْخَیرُ وَهُوَ عَلى کلِّشَىْءٍ قَدیرٌ ده مرتبه اَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْحَىُّ الْقَیومُ وَاَتوُبُ اِلَیهِ ده مرتبه یا اَللّهُ ده مرتبه یا رَحْمنُ ده مرتبه یا رَحیمُ ده مرتبه یا بَدیعَ السَّمواتِ وَالاْرْضِ یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکرامِ ده مرتبه یا حَىُّ یا قَیومُ ده مرتبه یا حَنّانُ یا مَنّانُ ده مرتبه یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ ده مرتبه.
ذکر صلوات از امام صادق علیه السلام
پس بگو اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُک یا مَنْ هُوَ اَقْرَبُ اِلَىَّ مِنْ حَبْلِ الْوَریدِ یا مَنْ یحوُلُ بَینَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ یا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الاَْعْلى وَبِالاُْفُقِ الْمُبینِ یا مَنْ هُوَ الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى یا مَنْ لَیسَ کمِثْلِهِ شَىْءٌ وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ اَسْئَلُک اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدٍ
و بخواه حاجت خود را که برآورده خواهد شد انشاءالله تعالى پس بخوان این صَلَوات را که از حضرت صادق علیه السلام منقول است که هر که بخواهد مسرور کند محمّد و آل محمّد را در صَلَوات بر ایشان بگوید:
اَللّهُمَّ یا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطى وَیا خَیرَ مَنْ سُئِلَ وَیا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الاَْوَّلینَ وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الاَّْخِرینَ وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الْمَلاَءِ الاَْعْلى وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فِى الْمُرْسَلینَ اَللّهُمَّ اَعْطِ مُحَمَّداً وَآلَهُ الْوَسیلَةَ وَالْفَضیلَةَ وَالشَّرَفَ وَالرِّفْعَةَ وَالدَّرَجَةَ الْکبیرَةَ اَللّهُمَّ اِنّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَلَمْ اَرَهُ فَلا تَحْرِمْنى فِى الْقِیمَةِ رُؤْیتَهُ وَارْزُقْنى صُحْبَتَهُ وَتَوَفَّنى عَلى مِلَّتِهِ وَاسْقِنى مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَباً رَوِیاً سآئِغاً هَنَّیئاً لا اَظْمَاءُ بَعْدَهُ اَبَداً اِنَّک عَلى کلِّشَىْءٍ قَدیرٌ اَللّهُمَّ اِنّى آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ وَلَمْ اَرَهُ فَعَرَِّفْنى فِى الْجِنانِ وَجْهَهُ اَللّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ مِنّى تَحِیةً کثیرَةً وَسَلاماً.
پس بخوان دعاء اُمِّ داوُد را که ذکر آن در اعمال ماه رجب گذشت پس بگو این تسبیح را که ثواب آن احصاء نمى شود از کثرت و ما به جهت اختصار ترک کردیم ذکر آنرا و آن تسبیح این است :
الْمُسَبِّحینَ فَضْلاً کثیراً قَبْلَ کلِّ اَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّهِ تَسْبیحاً یفْضُلُسُبْحانَ اللّهِ قَبْلَ کلِّ اَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّهِ بَعْدَ کلِّ اَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّهِ مَعَ کلِّ اَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّهِ یبْقى رَبُّنا ویفْنى کلُّ اءَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّهِ تَسْبیحاً یفْضُلُ تَسْبیحَ تَسْبیحَ الْمُسَبِّحینَ فَضْلاً کثیراً بَعْدَ کلِّ اَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّهِ تَسْبیحاً یفْضُلُ تَسْبیحَ الْمُسَبِّحینَ فَضْلاً کثیراً مَعَ کلِّ اَحَدٍ وَ سُبْحانَ اللّهِ تَسْبیحاً یفْضُلُ تَسْبیحَ الْمُسَبِّحِینَ فَضْلاً کثیراً لِرَبِّنَا الْباقى وَیفْنى کلُّ اَحَدٍ وَسُبْحانَ اللّهِ تَسْبیحاً لا یحْصى وَلا یدْرى وَلا ینْسى وَلا یبْلى وَلا یفْنى وَلَیسَ لَهُ مُنْتَهى وَسُبْحانَ اللّهِ تَسْبیحاً یدوُمُ بِدَوامِهِ وَیبْقى بِبَقآئِهِ فى سِنِى الْعالَمینَ وَشُهوُرِ الدُّهوُرِ وَاَیامِ الدُّنْیا وَساعاتِ اللَّیلِ وَالنَّهارِ وَسُبْحانَ اللّهِ اَبَدَ الاَْبَدِ وَمَعَ الاَْبَدِ مِمّا لا یحْصیهِ الْعَدَدُ وَلا یفْنیهِ الاَْمَدُ وَلا یقْطَعُهُ الاَْبَدُ وَتَبارَک اللّهُ اَحْسَنُ الْخالِقینَ پس بگو: وَالْحَمْدُ لِلّهِ قَبْلَ کلِّ اَحَدٍ وَالْحَمْدُ لِلّهِ بَعْدَ کلِّ اَحَدٍ تا آخر دعا لکن بجاى هر سُبْحانَاللّهِ الْحَمْدُلِلّهِ بگو و چون به اَحْسَنُ الْخالِقینَ رسیدى بگو: لا اِلهَ اِلا اللّهُ قَبْلَ کلِّ اَحَدٍ تا به آخر بجاى سُبْحانَ اللّهِ لا اِلهَ اِلا اللّهُ مى گوئى و بعد از آن بگو: وَاللّهُ اَکبَرُ قَبْلَ کلِّ اَحَدٍ تا به آخر که بجاى سُبْحانَ اللّهِ اَللّهُ اَکبَرُ مى گوئى پس مى خوانى دعاى:
اَللّهُمَّ مَنْ تَعَبَّاءَ وَتَهَیاءَ را که در اعمال شب جمعه گذشت پس بخوان دعاء على بن الحسین علیه السلام را که شیخ طوسى در مصباح المتهجّد ذکر فرموده اَللّهُمّ اَنْتَ اللّهُ رَبُّ الْعالَمینَ مؤ لّف گوید که این دعا چون دعاى در مَوْقِفِ عَرَفات بود بعلاوه هم بسیار طولانى بود ما ذکر ننمودیم و بخوان نیز در این روز با خشوع و رِقّت دعاى آن حضرت که در صحیفه کامله است و آن دعاى چهل و هفتم است و مشتمل است بر جمیع مطالب دنیا و آخرت صَلَواتُ اللّهِ عَلى مُنْشیها.
دعای امام حسین علیه السلام در روز عرفه
و از جمله دعاهاى مشهور این روز دعاى حضرت سید الشهداء علیه السلام است بشر و بشیر پسران غالب اسدى روایت کرده اند که پسین روز عرفه در عرفات در خدمت آن حضرت بودیم پس از خیمه خود بیرون آمدند با گروهى از اهل بیت و فرزندان و شیعیان با نهایت تَذَلُّل و خشوع پس در جانب چپ کوه ایستادند و روى مبارک را بسوى کعبه گردانیدند و دستها را برابر رو برداشتند مانند مسکینى که طعام طلبد و این دعا را خواندند:
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَیسَ لِقَضآئِهِ دافِعٌ وَلا لِعَطائِهِ مانِعٌ وَلا کصُنْعِهِ صُنْعُ صانِعٍ وَهُوَ الْجَوادُ الْواسِعُ فَطَرَ اَجْناسَ الْبَدائِعِ واَتْقَنَ بِحِکمَتِهِ الصَّنائِعَ لا تَخْفى عَلَیهِ الطَّلایعُ وَلا تَضیعُ عِنْدَهُ الْوَدائِعُ جازى کلِّ صانِعٍ وَرائِشُ کلِّ قانعٍ وَراحِمُ کلِّ ضارِعٍ وَمُنْزِلُ الْمَنافِعِ وَالْکتابِ الْجامِعِ بِالنُّورِ السّاطِعِ وَ هُوَ لِلدَّعَواتِ سامِعٌ وَلِلْکرُباتِ دافِعٌ وَلِلدَّرَجاتِ رافِعٌ وَلِلْجَبابِرَةِ قامِعٌ فَلا اِلهَ غَیرُهُ وَلا شَىْءَ یعْدِلُهُ وَلَیسَ کمِثْلِهِ شَىْءٌ وَهُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُاللَّطیفُ الْخَبیرُ وَهُوَ عَلى کلِّشَىْءٍ قَدیرٌ اَللّهُمَّ اِنّى اَرْغَبُ إِلَیکوَاَشْهَدُ بِالرُّبُوبِیةِ لَک مُقِرّاً بِاَنَّک رَبّى وَ اِلَیک مَرَدّى اِبْتَدَاْتَنى بِنِعْمَتِک قَبْلَ اَنْ اَکونَ شَیئاً مَذْکورا وَخَلَقْتَنى مِنَ التُّرابِ ثُمَّ اَسْکنْتَنِى الاْصْلابَ آمِناً لِرَیبِ الْمَنُونِ وَاخْتِلافِ الدُّهُورِ وَالسِّنینَ فَلَمْ اَزَلْ ظاعِناً مِنْ صُلْبٍ اِلى رَحِمٍ فى تَقادُمٍ مِنَ الاْیامِ الْماضِیةِ وَالْقُرُونِ الْخالِیةِ لَمْ تُخْرِجْنى لِرَاْفَتِک بى وَلُطْفِک لى وَاِحْسانِک اِلَىَّ فى دَوْلَةِ اَئِمَّةِ الْکفْرِ الَّذینَ نَقَضُوا عَهْدَک وَکذَّبُوا رُسُلَکلکنَّک اَخْرَجْتَنى لِلَّذى سَبَقَلى مِنَ الْهُدَى الَّذى لَهُ یسَّرْتَنى وَفیهِ اَنْشَاءْتَنى وَمِنْ قَبْلِ ذلِک رَؤُفْتَ بى بِجَمیلِ صُنْعِک وَسَوابِغِ نِعَمِک فابْتَدَعْتَ خَلْقى مِنْ مَنِىٍّ یمْنى وَاَسْکنْتَنى فى ظُلُماتٍ ثَلاثٍ بَینَ لَحْمٍ وَدَمٍ وَجِلْدٍ لَمْ تُشْهِدْنى خَلْقى وَلَمْ تَجْعَلْ اِلَىَّ شَیئاً مِنْ اَمْرى ثُمَّ اَخْرَجْتَنى لِلَّذى سَبَقَ لى مِنَ الْهُدى اِلَى الدُّنْیا تآمّاً سَوِیاً وَحَفِظْتَنى فِى الْمَهْدِ طِفْلاً صَبِیاً وَرَزَقْتَنى مِنَ الْغِذآءِ لَبَناً مَرِیاً وَعَطَفْتَ عَلَىَّ قُلُوبَ الْحَواضِنِ وَکفَّلْتَنى الاُْمَّهاتِ الرَّواحِمَ وَکلاَْتَنى مِنْ طَوارِقِ الْجآنِّ وَسَلَّمْتَنى مِنَ الزِّیادَةِ وَالنُّقْصانِفَتَعالَیتَ یا رَحیمُ یا رَحْمنُ حتّى اِذَا اسْتَهْلَلْتُ ناطِقاً بِالْکلامِاَتْمَمْتَ عَلَىَّ سَوابغَ الاِنْعامِ وَرَبَّیتَنى زایداً فى کلِّ عامٍ حَتّى إ ذَا اکتَمَلَتْ فِطْرَتى وَاعْتَدَلَتْ مِرَّتى اَوْجَبْتَ عَلَىَّ حُجَتَّک بِاَنْ اَلْهَمْتَنى مَعْرِفَتَک وَرَوَّعْتَنى بِعَجائِبِ حِکمَتِک وَاَیقَظْتَنى لِما ذَرَاْتَ فى سَمآئِکوَاَرْضِک مِنْ بَدائِعِ خَلْقِک وَنَبَّهْتَنى لِشُکرِک وَذِکرِک وَاَوجَبْتَ عَلَىَّ طاعَتَک وَعِبادَتَک وَفَهَّمْتَنى ما جاَّءَتْ بِهِ رُسُلُک وَیسَّرْتَ لى تَقَبُّلَ مَرْضاتِک وَمَنَنْتَ عَلَىَّ فى جَمیعِ ذلِک بِعَونِک وَلُطْفِک ثُمَّ اِذْ خَلَقْتَنى مِنْ خَیرِ الثَّرى لَمْ تَرْضَ لى یا اِلهى نِعْمَةً دُونَ اُخرى وَرَزَقْتَنى مِنْ اَنواعِ الْمَعاشِ وَصُنُوفِ الرِّیاشِ بِمَنِّک الْعَظیمِ الاْعْظَمِ عَلَىَّ وَاِحْسانِک الْقَدیمِ اِلَىَّ حَتّى اِذا اَتْمَمْتَ عَلَىَّ جَمیعَ النِّعَمِ وَصَرَفْتَ عَنّى کلَّ النِّقَمِ لَمْ یمْنَعْک جَهْلى وَجُرْاءَتى عَلَیک اَنْ دَلَلْتَنى اِلى ما یقَرِّبُنى اِلَیک وَوَفَّقْتَنى لِما یزْلِفُنى لَدَیک فَاِنْ دَعَوْتُک اَجَبْتَنى وَاِنْ سَئَلْتُک اَعْطَیتَنى وَاِنْ اَطَعْتُک شَکرْتَنى وَاِنْ شَکرْتُک زِدْتَنى کلُّ ذلِک اِکمالٌ لاِنْعُمِک عَلَىَّ وَاِحْسانِک اِلَىَّ فَسُبْحانَک سُبْحانَک مِنْ مُبْدِئٍ مُعیدٍ حَمیدٍ مَجیدٍ تَقَدَّسَتْ اَسْمآؤُک وَعَظُمَتْ الاَّؤُک فَاءَىُّ نِعَمِک یا اِلهى اُحْصى عَدَداً وَذِکراً اءَمْ اَىُّ عَطایاک اءَقُومُ بِها شُکراً وَهِىَ یا رَبِّ اَکثَرُ مِنْ اَنْ یحْصِیهَا الْعآدّوُنَ اءَوْ یبْلُغَ عِلْماً بِهَا الْحافِظُونَ ثُمَّ ما صَرَفْتَ وَدَرَاءْتَ عَنّى اَللّهُمَّ مِنَ الضُرِّ وَالضَّرّآءِ اءَکثَرُ مِمّا ظَهَرَ لى مِنَ الْعافِیةِ وَالسَّرّآءِ وَاَنَا اَشْهَدُ یا اِلهى بِحَقیقَةِ ایمانى وَعَقْدِ عَزَماتِ یقینى وَخالِصِ صَریحِ تَوْحیدى وَباطِنِ مَکنُونِ ضَمیرى وَعَلائِقِ مَجارى نُورِ بَصَرى وَاَساریرِ صَفْحَةِ جَبینى وَخُرْقِ مَسارِبِ نَفْسى وَخَذاریفِ مارِنِ عِرْنینى وَمَسارِبِ سِماخِ سَمْعى وَما ضُمَّتْ وَاَطْبَقَتْ عَلَیهِ شَفَتاىَ وَحَرَکاتِ لَفْظِ لِسانى وَمَغْرَزِ حَنَک فَمى وَفَکى وَمَنابِتِ اَضْراسى وَمَساغِ مَطْعَمى وَمَشْرَبى وَحِمالَةِ اُمِّ رَاءْسى وَبُلُوعِ فارِغِ حَباَّئِلِ عُنُقى وَمَا اشْتَمَلَ عَلیهِ تامُورُ صَدْرى وَحمائِلِ حَبْلِ وَتینى وَنِیاطِ حِجابِ قَلْبى وَاءَفْلاذِ حَواشى کبِدى وَما حَوَتْهُ شَراسیفُ اَضْلاعى وَحِقاقُ مَفاصِلى وَقَبضُ عَوامِلى وَاَطرافُِ اَنامِلى وَلَحْمى وَدَمى وَشَعْرى وَبَشَرى وَعَصَبى وَقَصَبى وَعِظامى وَمُخّى وَعُرُوقى وَجَمیعُ جَوارِحى وَمَا انْتَسَجَ عَلى ذلِک اَیامَ رِضاعى وَما اَقلَّتِ الاْرْضُ مِنّى وَنَوْمى وَیقَظَتى وَسُکونى وَحَرَکاتِ رُکوعى وَسُجُودى اَنْ لَوْ حاوَلْتُ وَاجْتَهَدْتُ مَدَى الاْعصارِ وَالاْحْقابِ لَوْ عُمِّرْتُها اَنْ اءُؤَدِّىَ شُکرَ واحِدَةٍ مِنْ اءَنْعُمِک مَا اسْتَطَعْتُ ذلِک اِلاّ بِمَنِّک الْمُوجَبِ عَلَىَّ بِهِ شُکرُک اَبَداً جَدیداً وَثَنآءً طارِفاً عَتیداً اَجَلْ وَلوْ حَرَصْتُ اَنَا وَالْعآدُّونَ مِنْ اَنامِک اءَنْ نُحْصِىَ مَدى اِنْعامِک سالِفِهِ وَ انِفِهِ ما حَصَرْناهُ عَدَداً وَلا اَحْصَیناهُ اَمَداًهَیهاتَ اءنّى ذلِک وَاَنْتَ الْمُخْبِرُ فى کتابِک النّاطِقِ وَالنَّبَاءِ الصّادِقِ وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّهِ لا تُحْصُوها صَدَقَ کتابُک اْللّهُمَّ وَاِنْبآؤُک وَبَلَّغَتْ اَنْبِیآؤُک وَرُسُلُک ما اَنْزَلْتَ عَلَیهِمْ مِنْ وَحْیک وَشَرَعْتَ لَهُمْ وَبِهِمْ مِنْ دینِک غَیرَ اءَنّى یا اِلهى اَشْهَدُ بِجَُهْدى وَجِدّى وَمَبْلَغِ طاعَتى وَوُسْعى وَاءَقُولُ مُؤْمِناً مُوقِناً اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یتَّخِذْ وَلَداً فَیکونَ مَوْرُوثاً وَلَمْ یکنْ لَهُ شَریک فى مُلْکهِ فَیضآدَُّهُ فیما ابْتَدَعَ وَلا وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ فَیرْفِدَهُ فیما صَنَعَ فَسُبْحانَهُ سُبْحانَهُ لَوْ کانَ فیهِما الِهَةٌ اِلا اللّهُ لَفَسَدَتا وَتَفَطَّرَتا سُبْحانَ اللّهِ الْواحِدِ الاْحَدِ الصَّمَدِ الَّذى لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ وَلَمْ یکنْ لَهُ کفُواً اَحَدٌ اَلْحَمْدُ لِلّهِ حَمْداً یعادِلُ حَمْدَ مَلاَّئِکتِهِ الْمُقَرَّبینَ وَاَنْبِی آئِهِ الْمُرْسَلینَ وَصَلَّى اللّهُ عَلى خِیرَتِهِ مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیینَ وَآلِهِ الطَّیبینَ الطّاهِرینَ الْمُخلَصینَ وَسَلَّمَ.
پس شروع فرمود آن حضرت در سؤال و اهتمام نمود در دُعا و آب از دیده هاى مبارکش جارى بود پس گفت:
اَللّهُمَّ اجْعَلْنى اَخْشاک کانّى اَراک وَاَسْعِدْنى بِتَقویک وَلا تُشْقِنى بِمَعْصِیتِک
وَخِرْلى فى قَضآئِک وَبارِک لى فى قَدَرِک حَتّى لا اءُحِبَّ تَعْجیلَ ما
برگرفته از کتاب مفاتیح الجنان. مرحوم حاج شیخ عباس قمی. انتشارات آستان قدس رضوی.
تنظیم: میترا نامجو
نظر شما چیست؟
پرسش های خود را در بخش پرسش و پاسخ مطرح کنید